Rudy Dżil i Jego Pies
J. R. R. Tolkien








Na przedstawiony tu wybór składają się utwory, które wiążą się przede wszystkim z legendami i anegdotami z Shire schyłku Trzeciej Ery. Wiersze, jak się zdaje, zostały napisane przez hobbitów”, napisał w Przedmowie do Przygód Toma Bombadila J.R.R. Tolkien, który występuje tu w roli badacza opracowującego hobbicki tekst. Te oryginalne wiersze przeznaczone są przede wszystkim dla młodszych czytelników. Ale warto pamiętać o tym, co powiedział o nich sam autor: „Utwory te są, przynajmniej z pozoru, lekkie i swawolne, choć czasami trudno się oprzeć wrażeniu, że kryje się w nich znacznie więcej, niż można się powierzchownie dosłuchać.






Rudy Dżil i Jego Pies


Wywyższenie i cudowne przygody Rudobrodego Dżila, gospodarza z Ham, Pana oswojonego smoka, Króla Małego Królestwa Rudy Dżil i Jego Pies






PRZEDMOWA


O dziejach Małego Królestwa niewiele nam wiadomo, przypadkiem jednak zachowała się historia jego powstania; ściślej mówiąc, nie tyle historia, ile legenda, bo jest to opowieść niewątpliwie znacznie później sklecona, pełna dziwów zaczerpniętych nie z suchych kronik, lecz z ludowych pieśni, na które też często się powołuje. Dla jej autora wydarzenia, o których opowiada, są już zamierzchłą przeszłością, wydaje się wszakże, iż zamieszkiwał na obszarze należącym niegdyś do Małego Królestwa. Najoczywiściej dość słaby w geografii, zdradza pewną znajomość tej okolicy, podczas gdy o krainach położonych nieco dalej na północ i zachód nie ma po prostu pojęcia.

Wydało mi się warte trudu przetłumaczenie tej nie-zwykłej historii z nader wyspiarskiej łaciny na język bardziej nowoczesny, ponieważ rzuca ona pewne światło na ciemny okres dziejów Brytanii, nie mówiąc już o tym, że wyjaśnia nam pochodzenie niektórych dziwacznych nazw geograficznych. Wielu czytelników pewnie zgodzi się też ze mną, że charakter i przygody bohatera są rzeczywiście interesujące.

Granice Małego Królestwa — zarówno w czasie, jak w przestrzeni — trudno wyznaczyć na podstawie skąpych danych, jakie posiadamy. Od dnia gdy Brutus wylądował na wybrzeżach Brytanii, powstało tutaj i upadło niejedno królestwo. Podział kraju między Locrina, Cambera i Albanaka był tylko pierwszym z wielu różnych i nietrwałych podziałów. Z jednej strony każdy zaścianek przywiązany był do swojej niezależności, z drugiej — królowie żądni powiększenia swoich państw, toteż wieki upływały na przemian wśród wojen i pokoju, radości i smutku, jak wiadomo nam dzięki kronikarzom króla Artura. Były to czasy zmiennych granic, gdy ludzie szybko wspinali się na szczyty i jeszcze szybciej z nich spadali, pieśniarzom zaś nie brakowało ani tematów, ani chętnych słuchaczy. W tej właśnie epoce, zapewne między panowaniem króla Coela a pojawieniem się króla Artura i powstaniem Siedmiu Królestw, rozgrywały się opowiedziane w naszej historii wypadki. Widownią ich była dolina Tamizy i ciągnąca się na północo-zachód od niej kraina aż po góry Walii. 

Stolica Małego Królestwa, podobnie jak dzisiejszej Anglii, znajdowała się w południowo-wschodniej części kraju, lecz jego granic dokładnie nie znamy. Prawdopodobnie nie sięgały zbyt daleko w górą Tamizy na zachodzie ani też dalej niż do Otmoor na północy; o wschodniej granicy jeszcze mniej nam wiadomo. Z pewnych wzmianek w legendzie o synu Dżila, Georgiuszu, oraz jego giermku, Suovetauriliuszu, wolno domyślać się, że za ich czasów Małe Królestwo utrzymywało wysuniętą placówkę w Farthingho. Nie należy to jednak do naszej historii, którą przedstawimy wam bez, poprawek i bez komentarzy; pozwolimy sobie tylko uprościć szumny tytuł łacińskiego oryginału na brzmiący skromniej: Rudy Dżil i Jego Pies.




Rudy Dżil i Jego Pies


AEGIDIUS DE HAMMO mieszkał w samym sercu wyspy Brytanii. Pełne jego nazwisko brzmiało: Aegidius Ahenobarbus Julius Agricola de Hammo. Nie skąpiono bowiem ludziom imion i przydomków w owych dniach, bardzo od naszych odległych, kiedy wyspa żyła jeszcze szczęśliwie, podzielona na wiele królestw. Czasu było wtedy więcej, a ludzi mniej, toteż każdy prawie czymś się spośród innych wyróżniał. Epoka ta jednak przeminęła bez śladu i dzisiaj stosowniej będzie przedstawić bohatera naszej historii krótko i po prostu: nazywał się Dżil, gospodarował w Ham i miał rudą brodę. Ham było skromną wioską, ale jak wszystkie wioski w tamtych czasach — dumną i niezależną.

Dżil miał psa. Pies wabił się Garm. Psy musiały zadowalać się krótkimi imionami w potocznej mowie, uczona łacina stanowiła wyłączny przywilej rodu ludźkiego. Garm zresztą nie znał nawet psiej łaciny, chociaż pospolitym językiem władał biegle (jak większości ówczesnych psów) i umiał lżyć, przechwalać się oraz pochlebiać. Lżył mianowicie żebraków i włóczęgów przechwalał się wobec innych psów, a schlebiał swojemu panu. Był z niego zarazem dumny i bał się go bardzo, ponieważ Dżil i wymyślać, i chełpić się umiał jeszcze lepiej od psa.

Ani pośpiech, ani hałaśliwa krzątanina nie były w tamtych czasach w zwyczaju. Co prawda pośpiech i hałas niewiele mają wspólnego z prawdziwą robotą. Spokojnie więc i po cichu ludzie robili, co do nich należało, i nie mogli uskarżać się ani na brak pracy, na brak pogawędek. Mieli o czym pogadać, bo działo się często ciekawe i ważne rzeczy. Ale początek naszej opowieści przypada na taki moment, gdy w Ham już od dawna nie zdarzyło się nic naprawdę ważnego. Dżilowi to jak najbardziej dogadzało, był bowiem człowiekiem trochę ociężałym, nie lubił zmieniać zwyczajów i pochłaniały go całkowicie sprawy osobiste. Miał jak powiadał — pełne ręce roboty, żeby nie wpuścił biedy przez próg, innymi słowy, żeby jadać równe tłusto i żyć tak dostatnio, jak przed nim żył jego ojciec Pies mu w tym dopomagał. Ani pan, ani pies nie musieli wiele o Szerokim Świecie istniejącym poza gospodarstwem Dżila, wioską Ham i najbliższym jarmaikiem.

Mimo to Szeroki Świat istniał. Niezbyt daleko od Ham rozpościerała się puszcza, a za nią na zachód i na północ ciągnęły się Dzikie Wzgórza, podejrzane trzęsawiska i góry. Żyły tam różne dziwne stwory, między innymi olbrzymy, grubiańskie i nieokrzesane plemię, z którym bywały niekiedy kłopoty. Jeden olbrzym szczególnie wyróżniał się wśród swoich współbraci i wzrostem, i głupotą. Nie znalazłem nigdzie w kronikach jego imienia, ale nie o imię przecież chodzi. Był ogromny, za laskę służyło mu spore wyrwane drzewo, a chód miał niezwykle ciężki. Las rozgarniał jak trawę, niszczył gościńce i pustoszył ogrody, bo wielkimi stopami żłobił ślady głębokie niczym studnie. Jeżeli potknął się o jakiś dom — nie zostawiał z niego kamienia na kamieniu. A potykał się dość często i wyrządzał mnóstwo szkód, gdziekolwiek przechodził, bo głową sięgał ponad dachy, nogi zaś stawiał na chybił trafił. Wzrok miał krótki i słuch przytępiony. Szczęściem mieszkał daleko, w głębi dzikich krain, i rzadko odwiedzał okolice przez ludzi zamieszkane, a w każdym razie bardzo rzadko umyślnie tam się wybierał. W górach miał dom ogromny i na pół rozwalony, lecz przyjaciół niewielu, bo zrażał wszystkich swoją głupotą i głuchotą, a zresztą olbrzymów było już wtedy mało na świecie. Przechadzał się zazwyczaj samotnie po Dzikich Wzgórzach i po pustkowiach ciągnących się u stóp gór.

Pewnego pięknego dnia latem olbrzym wybrał się na przechadzkę i wałęsał się bez celu po lasach, łamiąc i niszcząc drzewa. Nagle spostrzegł, że słońce zachodzi, i pomyślał, że pora wracać na kolację. Niestety stwierdził też, że zawędrował w nieznane okolice i zabłądził na bezdroża. Na los szczęścia wybrał więc kierunek, jak się okazało wcale niewłaściwy, i szedł przed siebie, póki nie zapadły ciemności. Wtedy usiadł i czekał, aż księżyc wzejdzie. W jego blasku ruszył znów naprzód, maszerując co sił w nogach, bo było mu bardzo już pilno do domu. Zostawił na piecu swój najlepszy miedziany rondel i strach go zdjął, że się dno przepali. Szedł jednak wciąż odwrócony plecami od gór i już był w kraju zamieszkanym przez ludzi, a nawet zbliżył się do zagrody Aegidiusa Ahenobarbusa Juliusa Agricoli i do wsi, którą powszechnie zwano Ham.

Noc była piękna. Krowy pasły się na łąkach, a pies Dżila wymknął się samowolnie na przechadzkę. Bardzo lubił księżycowe noce i polowanie na króliki. Oczywiście nie wiedział o tym, że tego samego wieczora również olbrzym wybrał się na spacer. Gdyby o tym wiedział, miałby doskonałą wymówkę, żeby wybiec z domu nie pytając o pozwolenie, lecz pewnie wolałby przywarować cicho w kuchni. Około drugiej po północy olbrzym wtargnął na pola Aegidiusa, łamiąc płoty, tratując zboża i depcząc trawę na kośnych łąkach. Król polując na lisa z całym dworem nie zrobiłby przez pięć dni tyle szkody, ile jej wyrządził głupi olbrzym w ciągu paru minut. Garm usłyszał dudnienie jakby ciężkich kroków, dolatujące znad rzeki, obiegł więc od zachodu pagórek, na którym stał dom jego pana, żeby zbadać, co się święci. Niespodzianie ujrzał olbrzyma, który właśnie jednym susem przesadził rzekę i nadepnąwszy na Galateę, najulubieńszą krowę Dżila, zgniótł nieboraczkę na miazgę tak łatwo, jak chłop gniecie w palcach karalucha.

Teraz już Garm wiedział dość, a nawet za wiele. Szczeknął z przerażenia i skoczył z powrotem ku domowi. Nie myślał nawet o tym, że wyniknął się na pole samowolnie, stanął pod oknem sypialni gospodarzy ujadając i skowycząc. Długą chwilę we wnętrzu domu trwała cisza. Gospodarze mieli twardy sen.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — wrzeszczał Garm. 

Okno otwarło się znienacka i wyfrunęła z niego dobrze wycelowana butelka.

— Ouuuu! — jęknął pies, z wielką wprawą uskakując na bok. — Ratuj, ratuj, ratuj! Dżil wreszcie wytknął z okna głowę.

— Do licha z tym psiskiem! Co ty tam wyrabiasz? — spytał.

— Nic — odparł pies.

— Ładne nic! Poczekaj do rana, a zobaczysz, jak ci za to nic skórę złoję! — rzekł gospodarz zamykając okno z trzaskiem.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — wrzasnął pies.

Głowa gospodarza znowu pokazała się w oknie.

— Jeżeli piśniesz choć raz jeszcze, zatłukę cię, słowo daję! — powiedział. — Co ci się stało, durniu?

— Nic — odparł pies. — Mnie nic, ale tobie... bardzo wiele.

— Co to ma znaczyć? — spytał Dżil i ze zdumienia aż zapomniał o złości. Nigdy jeszcze Garm nie odpowiedział mu tak zuchwale.

— Olbrzym chodzi po twoich polach, potworny olbrzym, i zmierza właśnie w tą stronę — rzekł pies. — Ratuj, ratuj! Depcze twoje trzody, Galateę, biedaczką, rozpłaszczył jak słomiankę. Ratuj, ratuj! Łamie twoje płoty, tratując zboże. Musisz, panie, działać szybko i śmiało, bo inaczej cały twój dobytek przepadnie. Ratuj!

I Garm zawył żałośnie. 

— Stulże pysk! — powiedział gospodarz zamykając l okno. — Na psa urok! — mruknął do siebie i chociaż | noc była upalna, dreszcz nim wstrząsnął.

— Wracaj do łóżka, nie bądź głupi — odezwała się jego żona. — A rano utop kundla. Rozsądny człowiek nigdy nie wierzy temu, co pies szczeka. Psy przyłapane na włóczędze albo na kradzieży zawsze łżą jak najęte. — Może tak, a może nie — odparł Dżil. — Coś niedobrego dzieje się na moich półach, Agato, bo Garm nie królik, bez powodu tak by się nie przestraszył. Po cóż zresztą przychodziłby sklamrzyć pod naszymi oknami po nocy? Mógł przecież poczekać do świtu i wśliznąć się do domu kuchennymi drzwiami, jak będą wnosili mleko od rannego udoju.

— Nie stój więc jak kołek — rzekła Agata. — Skoro wierzysz psu, słuchaj jego rady: działaj śmiało i szybko.

— Ba, łatwiej powiedzieć niż zrobić - odparł Dżil. Rzeczywiście trochę wierzył Garmowi. Człowiek zbudzony ze snu przed świtem gotów jest nawet w olbrzymy uwierzyć. Dobytek, bądź co bądź, ważna rzecz. Mało kto rozprawiał się z nieproszonymi gośćmi na swoich polach tak ostro jak Dżil. Wciągnął więc spodnie, zszedł na dół do kuchni i zdjął garłacz ze ściany. Nie wszyscy może wiedza, co to jest garłacz. Zadano kiedyś to pytanie czterem uczonym z Oxenfordu, a ci po długim namyśle odpowiedzieli tak: “Garłacz jest to krótka strzelba z rozszerzonym wylotem, przez który sypie się naraz mnóstwo kuł albo innych pocisków. Strzał z garłacza bywa zabójczy, lecz jedynie z bliska, i niezbyt jest celny. (W naszych czasach garłacz wyszedł z użycia, zastąpiony w krajach cywilizowanych przez inne rodzaje broni palnej)".

Garłacz Dżila miał wylot rozchylony na kształt trąby, lecz nie wypadały z niego kule ani pociski, bo Dżil nabijał go wszystkim, co mu się nawinęło pod rękę. Strzał też nie bywał zabójczy, bo po pierwsze Dżil rzadko swój garłacz nabijał, a po drugie nigdy z niego nie strzelał. Zazwyczaj bowiem sam widok groźnego oręża wystarczał. Kraj ów widocznie nie należał do cywilizowanych, bo nie zastąpiono tu jeszcze garłaczy innymi rodzajami broni palnej, nie znano prawdziwych strzelb i nawet garłacz stanowił wielką rzadkość. Ludzie na ogół woleli łuki i strzały, prochu używali niemal wyłącznie do puszczania fajerwerków.

Jak więc mówiliśmy, Dżil zdjął ze ściany garłacz i podsypał go sporą garścią prochu na wypadek, gdyby miało dojść do ostateczności. Przez szeroki otwór nabił potem oręż starymi gwoźdźmi, kawałkami drutu, skorupami potłuczonych garnków, kośćmi, kamieniami i wszelakim żelastwem. Włożył kurtą i buty z cholewa-mi i wyszedł z zagrody przez warzywnik.

Księżyc stał nisko na niebie za plecami Dżila, który zrazu nie dostrzegł nic prócz wydłużonych, czarnych cieni krzaków i drzew. Usłyszał jednak ciężkie kroki, jakby ktoś wspinał się zboczem pagórka. Mimo rad :| żony wcale nie czuł zapału do śmiałego i szybkiego I działania, lecz o dobytek dbał bardziej niż o własną skórę. Chociaż go trochę mdliło w dołku, ruszył energicznym krokiem na krawędź pagórka.

Nagle znad krawędzi wychynęła blada w księżycowej poświacie twarz olbrzyma i błysnęły wielkie, okrągłe oczy. Stopy znajdowały się jeszcze daleko na stoku, drążąc dziury w uprawnej roli. Księżyc tak olśnił olbrzyma, że w pierwszej chwili nie spostrzegł Dżila. Dżil za to zobaczył go wyraźnie i ze strachu stracił przytomność. Bezwiednie pociągnął za spust. Garłacz wypalił z okropnym hukiem. Szczęśliwym trafem ' wycelowany był właśnie mniej więcej w ogromną, szpetną twarz napastnika. Frunęły w powietrze żelazne rupiecie, kamienie, kości, skorupy, druty i pół tuzina gwoździ. A że strzał padł z bliska i przypadkiem celnie, wiele spośród tych pocisków trafiło olbrzyma. Skorupa glinianego garnka podbiła mu oko, a spory gwóźdź utkwił w nosie.

— Diabli nadali — powiedział swoim grubiańskim stylem. — Cosik mnie ugryzło.

Huk nie zrobił na nim wrażenia — olbrzym był przecież głuchy — ale gwóźdź ukłuł go dotkliwie. Od dawna już nie spotkał owada, który by śmiał i umiał przebić jego grubą skórę. Obiło mu się jednak o uszyj że na wschodnich moczarach żyją wielkie gzy, które tną jakby rozpalonymi szczypcami. Pomyślał więc, że natknął się właśnie na stworzenie tego gatunku.

— Paskudna, niezdrowa okolica — mruknął. — Niegłupim zapuszczać się dziś dalej w tę stronę.

I zawrócił na pięcie. Zgarnął ze stoku parę owiec, żeby po powrocie z dalekiej przechadzki nie iść na czczo spać, i cofnął się za rzekę, sadząc wielkimi krokami ku północo-wschodowi. Teraz szedł we właściwym kierunku, więc trafił w końcu na drogę do domu. Ale dno w miedzianym rondlu zdążyło się już przepalić.

Co działo się tymczasem z Dżilem? Kiedy garłacz huknął, Dżil padł jak długi na wznak; leżał patrząc w niebo i czekając w niepewności, czy stopy olbrzyma wyminą go w marszu, czy też rozdepczą. Ale czekał na próżno i wreszcie zorientował się, że kroki napastnika oddalają się i cichną za rzeką. Wobec tego Dżil wstał, roztarł bolące ramię i podniósł z ziemi garłacz. w tej samej chwili usłyszał nagle radosne okrzyki.

Większość mieszkańców wioski wyglądała przez okna, niektórzy nawet ubrali się i wybiegli z domów — oczywiście dopiero po odejściu olbrzyma — a kilku pędziło teraz z krzykiem na pagórek. Gdy bowiem rozległ się przeraźliwy tupot maszerującego potwora wszyscy prawie schowali się co prędzej pod kołdry a co bojaźliwsi powłazili pod łóżka. Ale Garm, jak już wspominałem, był ze swego pana dumny i lękał się go bardzo, ponieważ Dżil wydawał mu się straszny i wspaniały, zwłaszcza w gniewie. Garm nie wątpił, że olbrzym będzie tego samego zdania. Toteż widząc, że Dżil wychodzi z domu z garłaczem (pies wiedział z doświadczenia, że to zazwyczaj jest dowodem wiekiego gniewu), Garm puścił się pędem do wsi szczekając i nawołując:

— Chodźcie, chodźcie, chodźcie! Wstawać z łóżek Chodźcie, patrzcie na mojego wspaniałego pana. Jest śmiały i szybki. Poszedł zabić olbrzyma, który wtargnął na jego pola. Chodźcie!

Szczyt pagórka widać było niemal ze wszystkich domów. Kiedy ludzie i pies ujrzeli wychylającą się na nim twarz olbrzyma, jęknęli z przerażenia. Wszyscy z wyjątkiem psa — byli pewni, że Dżil nie poradź, sobie z tak groźnym przeciwnikiem. Wtem huknął strzał, olbrzym zawrócił i uciekł, a widzowie zaczęli klaskać i wiwatować. Garm szczekał tak zapalczywie że omal mu łeb nie pękł.

— Hura! — wrzeszczeli ludzie. — Dostał łotr nauczkę. Nasz Aegidius pokazał mu, gdzie pieprz rośnie Powlókł się zbój do swego domu, gdzie pewnie ducha wyzionie. Dobrze mu tak, ma za swoje.

I znów wiwatowali chórem. Wiwatując nie omieszkali zauważyć i zapamiętać, ku własnej przestrodze że Dżilowi lepiej w drogę nie wchodzić, bo garłacz strzela nie na żarty. Przedtem bowiem nieraz w miejscowej gospodzie spierano się przy piwie na ten temat dopiero zdarzenie z olbrzymem rozwiało wszelkie wątpliwości. Od tego dnia, a raczej od tej nocy, Dżil nie miał kłopotów z nieproszonymi gośćmi na swoich polach.

Kiedy się upewniono, że niebezpieczeństwo minęło, co odważniejsi sąsiedzi weszli aż na pagórek, by uścisnąć dłoń Dżila. Paru najbardziej szanownych — proboszcz, kowal i młynarz — pozwolili sobie nawet klepnąć go po ramieniu. Dżil nie był tym zachwycony, i ponieważ ramię jeszcze go po strzale mocno bolało, ' lecz uznał, że wypada ich zaprosić na poczęstunek do domu. Siedli w kuchni za stołem i popijając za zdrowie gospodarza, wychwalali go pod niebiosy. Dżil bez ceremonii ziewał, nikt jednak na to nie zważał, póki dzban był pełny. Nim goście wypili pierwszy i drugi kufel, gospodarz zdążył osuszyć trzeci i czwarty i poczuł się bardzo pewny siebie; nim goście wypili trzeci i czwarty kufel — gospodarz osuszył piąty i szósty i poczuł się tak odważny, jak był dotychczas jedynie w wyobraźni swojego psa. Kompania rozstała się w najlepszej zgodzie, a na pożegnanie Dżil klepał wszystkich po ramieniu. Ręce miał duże, czerwone i krzepkie, toteż odpłacił im z nawiązką.

Nazajutrz przekonał się, że jego przygoda, obiegłszy z ust do ust wioskę, urosła do rozmiarów wielkiego czynu i że stał się wśród sąsiadów nie lada osobistością. W ciągu kilku następnych dni wieść rozeszła się po wszystkich wsiach w promieniu dziesięciu mil. Dżil był bohaterem całej okolicy. Bardzo mu się to podobało. W najbliższy dzień targowy sąsiedzi zafundowali mu w gospodzie całe morze piwa, to znaczy prawie tyle, ile jego dusza pragnęła. Wrócił do domu śpiewając stare bohaterskie pieśni.

W końcu usłyszał o nim sam król. Stolica państwa —; podówczas Średniego Królestwa Wyspy — znajdowała się o sześćdziesiąt mil od Ham i zazwyczaj dwór niezbyt się interesował losem wieśniaków z tak odległych okolic. Teraz jednak błyskawiczne zwycięstwo nać groźnym olbrzymem wydało się królowi godne uwagi) i warte jakiegoś drobnego wynagrodzenia. Po odpowiedniej zwłoce, czyli po trzech mniej więcej miesiącach, w dzień świętego Michała król wystosował uroczysty list. Napisany czerwonym atramentem na białym pergaminie, wyrażał królewską pochwałę dla “naszego wiernego poddanego, umiłowanego Aegidiusa Ahenobarbusa Juliusa, rolnika z wioski Ham".

Zamiast podpisu figurował czerwony kleks, ale dworski skryba dodał: Ego Augustus Bonifacius Ambrosius Aurelianus Antonius Pius et Magntficus, dux, rex, tyrannus et basileus Mediterranearum Partium, subscribo[1 - Ja, Augustus Bonifacius Ambrosius Aurelianus Antonius Pobożny i Wspaniały, wódz, król, tyran i monarcha Obszarów Śródziemnomorskich, podpisuję (łac.).] — i opatrzył list wielką czerwoną pieczęcią. Dokument był więc niewątpliwie autentyczny. Sprawił Dżilowi ogromną przyjemność i budził powszechny zachwyt, zwłaszcza gdy ludzie odkryli, że każdego, kto pragnie podziwiać królewski list, Dżil zaprasza i częstuje piwem przy swoim kominku.

Jeszcze cenniejszy od listu był załączony do niego dar. Król przysłał Dżilowi pas i miecz. Prawdę mówiąc sam król nigdy tego oręża nie używał. Odziedziczył | go w spadku; od niepamiętnych czasów miecz ów wisiał w królewskiej zbrojowni. Zbrojmistrz nie wie-dział, skąd się tam wziął ani też jaki by z niego mógł być pożytek. Proste, ciężkie i długie miecze tego rodzaju od dawna wyszły na dworze z mody, więc monarcha uznał, że będzie to dar w sam raz dla chłopa z zapadłej wioski. Dżii jednak był zachwycony, a sława jego w okolicy tym bardziej wzrosła.

Cieszył się Dżil takim obrotem sprawy i nie mniej od pana cieszył się jego pies. Nie dostał zapowiedzianego lania. Dżil na swój sposób był sprawiedliwy. W głębi serca przyznawał Garmowi część zasługi w całej przygodzie, chociaż głośno nigdy o tym nie mówił. Wprawdzie nadal sypały się na psa twarde słowa, a nawet twarde przedmioty, jeśli pan był f w złym humorze, lecz wiele drobnych przewinień uchodziło teraz Garmowi płazem. Pies przyzwyczaił się do dalekich wycieczek po okolicy. Gospodarz zadzierał nosa, a szczęście mu sprzyjało. Roboty jesienne i wczesne zimowe poszły jak po maśle. Wszystko układało się pomyślnie, dopóki nie zjawił się smok.

Smoki były już w owych latach rzadkością na wyspie. Od wielu lat żaden się nie pokazał w granicach śródziemnego państwa Augustusa Bonifaciusa. Istniały, oczywiście, na zachodzie i północy podejrzane trzęsawiska i bezludne góry, lecz były bardzo daleko. Niegdyś w tamtych dzikich krajach żyły smoki rozmaitych odmian i zapuszczały się niekiedy na łupieskie wyprawy w odległe okolice. Wtedy jednak rycerstwo Średniego Królestwa słynęło z odwagi, toteż gdy niemal wszystkie smoki, które tu się zapędziły, zginęły lub wróciły do swoich siedzib z ciężkimi ranami, inne zniechęciły się do wycieczek w te strony.

Przetrwał jednak zwyczaj, że podczas świąt Bożego Narodzenia podawano przy królewskim stole wśród innych potraw Ogon Smoczy; co roku wyznaczano rycerza, który miał w tym celu upolować smoka. Wyruszał niby na łowy w dzień świętego Mikołaja i musiał dostarczyć smoczy ogon najpóźniej w wigilię uczty. Ale od wielu już lat kuchmistrz dworski, biegły w swojej sztuce, przyrządzał sztuczny Ogon Smoczy z ciasta, masy migdałowej i twardego lukru, z którego wyrabiał przemyślnie łuski pancerza. Wyznaczony rycerz wnosił to arcydzieło do sali w Wilię Bożego Narodzenia przy muzyce skrzypiec i trąb. Nazajutrz po obiedzie zjadano Smoczy Ogon na deser i wszyscy mówili — chcąc przypodobać się kuchmistrzowi  — że smakuje lepiej niż prawdziwy.

Tak sprawy stały, gdy nagle znowu pojawił się smok. Zawinił tu głównie olbrzym. Od czasu swojej przygody zaczął włóczyć się po górach, odwiedzając nielicznych zresztą znajomych o wiele częściej niż dawniej i niżby pragnęli. Wszystkich pytał, czyby mu nie pożyczyli dużego miedzianego rondla. Ale czy się ktoś na pożyczkę godził, czy też odmawiał, kończyło się zawsze na tym, że olbrzym siadał i opowiadał, po swojemu rozwlekle i nieskładnie, o pięknym nizinnym kraju leżącym daleko na wschód od gór i o rozmaitych cudach szerokiego świata. Uroił sobie, że jest wielkim i odważnym podróżnikiem.

— Ładny kraj — mówił. — Płaski, grunt pod nogami miękki, a jedzenia... ile dusza zapragnie. Wszędzie pasą się krowy i owce, nawet wcale nietrudno je wypatrzyć, byle się dobrze rozglądać.

— A ludzie? — pytały inne olbrzymy.

— Ani jednego człowieka nie spotkałem — odpowiadał olbrzym. — Rycerzy ani widu, ani słychu. Nic moi kochani, nie ma tam nic groźnego prócz kąśliwych gzów nad rzeką.

— Dlaczego nigdy więcej tam nie poszedłeś? Dlaczego się tam nie osiedliłeś? — pytali.

— Ano, wiecie, jak to mówią: wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej — odpowiadał olbrzym. — Możliwe, że któregoś dnia znów się wybiorę, jak mi przyjdzie ochota. W każdym razie ja tam byłem, czego żaden z was nie może o sobie powiedzieć. Co do tego rondla...

— Opowiedz dokładnie, w której stronie leży ten piękny kraj, te łąki rojące się od bezdomnego bydła? — dopytywały się ciekawe inne olbrzymy. — Czy to daleko?

— Ano — mówił — na wschód od gór i trochę jakby na południe. Ale daleko, bardzo daleko...

I opisywał drogę, którą przebył, lasy, góry i równiny, z taką przesadą, że żaden z olbrzymów nie odważył się nigdy pójść w jego ślady. Żaden nie miał bowiem tak długich nóg jak on. Opowieść jednak krążyła po dzikiej krainie.

Tymczasem po upalnym lecie nastała sroga zima. Mróz skuł góry, coraz trudniej było o pożywienie. Tym głośniej opowiadano sobie o dalekim, bogatym kraju. Olbrzymy najchętniej gawędziły o stadach owiec i krów na nizinnych pastwiskach. Smoki nadstawiały uszu. Były głodne, a wieści brzmiały zachęcająco.

— A więc to, co nam mówiono o rycerzach, jest zwykłą bajdą — rzekł pewien młody, niedoświadczony smok. — Zawsze podejrzewałem, że nas oszukują.

Możliwe, że rycerzy jest już teraz niewielu — myślały mądrzejsze starsze smoki. — Niewielu, daleko i niegroźnych.

Jeden smok szczególnie przejął się tymi pogłoskami. Nazywano go Chrysophylax Dives, bo pochodził ze starożytnego i królewskiego rodu i miał olbrzymie bogactwa. Był chytry, wścibski, chciwy, dobrze uzbrojony, lecz nie zanadto odważny. Nie potrzeba jednak wielkiej odwagi, żeby się nie bać gzów nad rzeką, choćby i najbardziej kąśliwych. Na dobitkę smok był straszliwie głodny.

Tak się stało, że pewnego zimowego dnia, jakoś na tydzień przed Bożym Narodzeniem, Chrysophylax rozpostarł skrzydła i pofrunął w świat. Wylądował bezszelestnie ciemną nocą w samym sercu królestwa dostojnego monarchy Augustusa Bonifaciusa. W ciągu kilku minut narobił mnóstwo szkody, burząc i paląc domy, pożerając owce, krowy i konie.

Działo się to dość daleko od wioski Ham, lecz Garm najadł się strachu jak jeszcze nigdy w życiu. Wybrał się właśnie w tym czasie na daleką wycieczkę i licząc na pobłażliwość swego pana ośmielił się spędzić kilka nocy poza domem. Biegł skrajem lasu z nosem przy ziemi, węsząc jakiś ponętny trop, gdy na zakręcie znienacka uderzył mu w nozdrza inny, bardzo niepokojący zapach. Garm wpadł prosto na koniec ogona Chrysophylaksa Diyesa, który dopiero co wylądował w tym miejscu. Chyba nigdy jeszcze żaden pies nie zawrócił i nie pomknął w stronę domu tak błyskawicznie jak Garm tamtej nocy. Smok usłyszał warknięcie, obejrzał się i syknął, lecz Garm był już daleko. Pędził bez tchu przez całą noc, a rankiem, mniej więcej w porze śniadania, znalazł się w zagrodzie swojego pana.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — krzyknął pod kuchennymi drzwiami.

Dżil wzdrygnął się na ten psi wrzask. Przypomniał mu on, że różne niespodzianki spadają na człowieka jak grom z jasnego nieba.

— Agato, wpuść psa — powiedział do żony. — A pogłaszcz go kijem.

Garm wskoczył do kuchni. Oczy miał wybałuszone, jęzor wywiesił z pyska.

— Ratuj! — wrzasnął.

— No, cóżeś tym razem przeskrobał? — spytał Dżil rzucając psu kawałek kiełbasy.

— Nic — wysapał Garm tak przejęty, że nawet nie spojrzał na przysmak.

— Uspokój się, bo cię ze skóry obedrę — rzekł gospodarz.

— Nic nie przeskrobałem. Nie miałem złych zamiarów — odparł pies. — Przypadkiem natknąłem się na smoka i okropnie się zląkłem.

Dżil zakrztusił się piwem.

— Na smoka? — powiedział. — Niech cię licho porwie, próżniaku, wścibski kundlu. Kto ci kazał włóczyć się po świecie i spotykać smoki, na dobitkę o tej porze roku, kiedy mam pełne ręce roboty? Gdzie to było?

— Och, daleko na północy, za wzgórzami, koło Sterczących Głazów.

— No, to rzeczywiście bardzo daleko — odetchnął z ulgą Dżil. — Owszem, słyszałem, że w tamtych okolicach mieszkają dziwacy, wszystko może się wśród nich przytrafić. Niech sobie radzą sami. Po co mnie tymi historiami niepokoisz? Jazda za drzwi!

Garm wybiegł i rozniósł nowinę po całej wsi. Nie omieszkał też wspomnieć, że jego wspaniały pan wcale ale to wcale nie przestraszył się smoka.

— Dokończył śniadania jak gdyby nigdy nic! - mówił.

Ludzie powychodzili przed domy i wesoło gawędzi z sąsiadami o niezwykłym zdarzeniu.

— Przypominają się dawne czasy — powiadali. I to właśnie teraz, przed świętami. W samą porę. Król się ucieszy. Będzie w tym roku miał znów prawdziwy Smoczy Ogon na deser.

Nazajutrz jednak nadeszły nowe wieści. Smok, jak mówiono, był szczególnie wielki i drapieżny. Wyrządzał okropne szkody.

— Od czego właściwie król ma na dworze rycerzy? — zaczęli się dziwić ludzie.

Coraz więcej osób zadawało to pytanie. Z wiosek najbardziej przez smoka zagrożonych przybywali na królewski dwór wysłańcy i pytali najgłośniej i najbardziej uporczywie:

— Królu, od czego mamy rycerzy?

Ale rycerze nie rwali się do czynu. Wiadomość o smoku nie doszła przecież do nich drogą urzędową. Wreszcie król zawiadomił ich oficjalnie i wezwał uroczyście do działania, zalecając, by się w miarę możności pospieszyli. Ku wielkiemu swemu niezadowoleniu prze-konał się wkrótce, że rycerze w miarę możności odwlekają wyprawę i wcale się na nią nie kwapią.

Mieli co prawda na swoje usprawiedliwienie dość po-ważne argumenty. Po pierwsze kuchmistrz królewski, człowiek przezorny, lubił wszystko robić zawczasu i już przygotował sztuczny Smoczy Ogon. Pewnie by się obraził, gdyby mu w ostatniej chwili dostarczono ogon prawdziwy. A z zasłużonym dworzaninem trzeba się liczyć.

— Nie zależy nam na ogonie! — wołali wysłannicy z zagrożonych wiosek. — Obetnijcie mu tylko łeb, niech nam przestanie szkodzić.

Tymczasem jednak nadeszły święta i tak się nieszczęśliwie składało, że w dniu świętego Jana miał odbyć się wielki turniej. Rycerze zaproszeni z różnych krajów zjeżdżali do Średniego Królestwa, żeby współzawodniczyć z sobą o cenne nagrody. Gdyby przed zakończeniem turnieju najdzielniejsi miejscowi rycerze wyruszyli na wyprawę przeciw smokowi, drużyna królewska straciłaby szansę zwycięstwa. Rozsądek nakazywał odwlec ich wyjazd.

Potem świętowano Nowy Rok.

A smok tymczasem co noc posuwał się dalej w głąb kraju i co noc przybliżał się do Ham. W dzień Sylwestrowy mieszkańcy wioski już zobaczyli na widnokręgu łunę. Żywe płomienie buchały z lasu, na który opadł smok, o jakieś dziesięć mil od Ham. Chrysophylax był bardzo ognistym smokiem, gdy mu humor dopisywał.

Od tego wieczora ludzie zaczęli znacząco zerkać na Dżiła i szeptać za jego plecami. Mocno go to denerwowało, lecz udawał, że nic nie spostrzega. Następnej nocy smok znowu się przybliżył o milę czy dwie. Teraz już Dżil także oburzał się głośno na zachowanie królewskich rycerzy.

— Chciałbym wiedzieć, za co im właściwie płacą — mówił.

— My byśmy też chcieli to wiedzieć — odrzekli sąsiedzi. A młynarz dodał:

— Podobno niektórzy ludzie otrzymują godność rycerską za zasługi. Bądź co bądź nasz Aegidius jest prawie rycerzem. Czyż król nie przysłał mu listu z czerwoną pieczęcią i miecza?

— Miecz to jeszcze nie wszystko — odparł Dżil. — O ile mi wiadomo, na rycerza trzeba być uroczyście pasowanym. Zresztą ja mam i bez tego pełne ręce roboty.

— Król z pewnością chętnie by cię na rycerza pasował — rzekł młynarz — gdyby go o to poprosić. Toteż poprosimy, i to zaraz, póki jeszcze nie za późno.

— Dziękuję — odparł Dżil. — Nie dla takich jak ja rycerskie ostrogi. Jestem chłopem i tym się szczycę; prostym, uczciwym człowiekiem, a na dworze, jak powiadają, uczciwym ludziom wcale się nie szczęści. Bardziej byś ty się nadał, sąsiedzie młynarzu.

Proboszcz uśmiechnął się — ale nie z odpowiedzi Dżila, bo Dżil i młynarz przy każdej sposobności przypinali sobie nawzajem łatki i byli, jak to mówiono w Ham, “nieprzyjaciółmi od serca". Proboszcz uśmiechnął się, ponieważ ucieszyła go pewna myśl, która, właśnie w tym momencie zaświtała mu nagle w głowie.! Na razie jednak nic nie powiedział. Młynarz natomiast mniej był uradowany i skrzywił się kwaśno.

— Że z ciebie człowiek prosty, to pewne, a że uczciwy... możliwe — rzekł. — Ale czy koniecznie trzeba udawać się na dwór i przyjmować rycerskie ostrogi żeby ubić smoka? Nie dawniej jak wczoraj słyszałem z własnych ust naszego zacnego Aegidiusa, że wystarczy odwaga. A odwagi na pewno naszemu Aegidiusowi nie brak, ma jej więcej niż niejeden pasowany rycerz.

Na to zaraz podniósł się ogólny krzyk:

— Pewnie że tak! Prawda! Niech żyje bohater z Ham!

Dżil wrócił do domu bardzo markotny. Przekonał się, że sława nakłada na człowieka ciężkie obowiązki i naraża na wielkie kłopoty. Kopnął psa i schował miecz do kredensu. Dotychczas oręż wisiał dumnie nad kominkiem.

Nazajutrz smok był już w sąsiedniej wsi, zwanej po łacinie Quercetum, co w pospolitym języku znaczy Dąbrowa. Pożarł tam nie tylko kilka krów i owiec, lecz również parę dziatek, a ponadto miejscowego proboszcza. Ksiądz bowiem nieopatrznie usiłował go nawrócić ze złej drogi. Teraz już wszyscy mieszkańcy Ham z proboszczem na czele gromadnie przybyli na pagórek i stanęli przed Dżilem.

— Wszystkie oczy na ciebie są zwrócone — powie-dzieli i otoczyli go w krąg, wpatrując się w niego dopóty, dopóki mu twarz nie poczerwieniała jak burak nad rudą broda.

— Kiedy wyruszasz? — pytali.

— Dzisiaj nie mogę, słowo daję — odparł. — Mam pilną robotę w oborze, a pastuch leży chory. Zastanowię się jednak nad tą sprawą, przyrzekam wam.

Ludzie rozeszli się, lecz gdy wieczorem gruchnęła wiadomość, że smok znowu posunął się bliżej, wrócili.

- Wszystkie oczy na ciebie są zwrócone, zacny Aegidiusie — powiedzieli.

— Doprawdy — rzekł Dżil — w tej chwili strasznie mi to nie na rękę. Kobyła okulała, owce zaczęły się kocić. Zajmę się tą sprawą, jak tylko będę mógł.

Ludzie znowu się rozeszli, ale już trochę szemrząc! i mrucząc. Młynarz śmiał się szyderczo. Proboszcz tylko został, nie dał się niczym zniechęcić. Sam wprosił się na kolację i przy stole pozwalał sobie na wyraźne przytyki. Spytał nawet, gdzie podział się miecz, i koniecznie chciał go obejrzeć.

Miecz leżał w kredensie na półce, a tak był długi, że ledwie się na niej mieścił. Kiedy Dżil go wyjął, w okamgnieniu wyskoczył z pochwy, którą gospodarz jak oparzony wypuścił z rąk. Proboszcz zerwał się z miejsca przewracając kufel piwem. Ostrożnie chwycił miecz i usiłował go z powrotem wsunąć do pochwy, miecz jednak stawiał opór, a kiedy ksiądz cofnął dłoń z rękojeści  — wyskoczył znowu.

— Patrzcie państwo co za cuda! — powiedział proboszcz i zaczął oglądaj uważnie zarówno pochwę jak klingę. Ksiądz był uczonym człowiekiem, ale Dżil ledwie sylabizował, i i tylko duże litery. Nawet własne nazwisko odczytywał z trudem. Dlatego też nie zwrócił nigdy uwagi na dziwaczne znaki niewyraźnie rysujące się na pochwie i ostrzu. Co do królewskiego zbrojmistrza, ten był tak oswojony z różnymi napisami runicznymi, imionami i wszelkimi godłami czy zaklęciami na mieczach i sztyletach, że nie łamał sobie nad nimi głowy. Uważał zresztą, że są to sprawy przedawnione.

Proboszcz przyglądał się mieczowi długo i marszczył brew. Spodziewał się znaleźć na pochwie lub ostrzu jakieś napisy, ta właśnie myśl tak go poprzedniego dnia ucieszyła, teraz jednak był zaskoczony, bo wprawdzie widział litery, ale nic z nich nie rozumiał.

— Na pochwie jest napis, a na ostrzu także dostrzegam jakieś... powiedzmy: znaki — rzekł.

— Doprawdy? — zdziwił się Dżil. — A co też one mówią?

— Użyto starożytnego alfabetu i barbarzyńskiego języka — odparł ksiądz, żeby zyskać na czasie. — Trzeba się temu dokładniej przyjrzeć.

Poprosił o użyczenie mu miecza na noc, a Dżil zgodził się z niekłamaną przyjemnością.

Wróciwszy na plebanię proboszcz ściągnął z półek mnóstwo mądrych ksiąg i ślęczał nad nimi do późnej nocy. Nazajutrz rozeszła się wiadomość, że smok znowu przybliżył się do wioski. Mieszkańcy Ham ryglowali drzwi i zamykali okiennice, a kto miał głęboką piwniczkę, krył się w niej dygocąc przy łojówce.

Proboszcz jednak wyszedł z plebanii i przemykając od domu do domu szeptał przez dziurkę od klucza lut przez szparę w drzwiach słowa pociechy, dzieląc z każdym, kto go chciał słuchać, swoim odkryciem.

— Nasz zacny Aegidius — mówił — jest z łaski króla właścicielem sławnego miecza, który po łacinie zwie się Caudimordax, a w naszych pieśniach ludowych — Gryzi-ogon.

Na dźwięk tego imienia wiele drzwi odemknęło z powrotem. Ludzie znali sławę Gryzi-ogona, bo ten należał ongi do Bellomariusa, najznakomitszego pogromcy smoków w dziejach Średniego Królestwa. Niektórzy historycy dowodzili nawet, że jest on prapradziadem po kądzieli obecnego władcy. Krążyło o nim mnóstwo legend i pieśni, zapomnianych wprawdzie na królewskim dworze, lecz żywych wśród ludu.

— Tego miecza — mówił proboszcz — nie sposób utrzymać w pochwie, jeżeli w promieniu dziesięciu mil znajduje się smok. Caudimordax w ręku dzielnego człowieka da radę najgroźniejszej nawet bestii. Nowa otucha wstąpiła w serca. Ten i ów otwierał już okna, a niektórzy wytykali nawet głowy. W końcu ksiądz namówił kilku sąsiadów, żeby z nim razem udać się na pagórek, do Dżila. Ale naprawdę ochoczo szedł jedynie młynarz. Gotów był narazić się na każde niebezpieczeństwo, byle zobaczyć, jak będzie się wił Dżil przyparty przez gromadę do muru.

Wspięli się na pagórek, chociaż nie można zaprzeczyć że zerkali lękliwie ku północnym brzegom rzeki. Smoka wszakże nie było nigdzie widać ani słychać. Może spał nażarłszy się po gardłodziurki w okresie świąt.

Proboszcz — a zaraz po nim także młynarz — zapukał do drzwi Dżila. Nikt się w domu nie odezwał, w zakołatali po raz wtóry głośniej. Wreszcie gospoda stanął w progu. Twarz miał bardzo czerwoną. Dżil bowiem także czuwał do późna w noc, pociągając przez cały czas mocne piwo, a rano, gdy się przebudził, znowu chwycił za kufel.

Sąsiedzi otoczyli Dżila w krąg i przekrzykując jeden drugiego tytułowali go Zacnym Aegidiusem, Mężnym Brodaczem, Juliusem Wielkim, Poczciwym Rolnikiem, Dumą Wsi i Bohaterem Kraju. Wspomniawszy o Caudimordaksie, czyli Gryzi-ogonie, mieczu, który nie chce bezczynnie rdzewieć w pochwie, powtarzali: Śmierć lub Zwycięstwo, Chwała Ochotnikom, Podpora Ojczyzny, Dla Dobra Ogółu — aż biednemu Dżilowi zakręciło się od tego gadania w głowie.

— Uspokójcie się wreszcie! Mówcie po kolei — rzekł, gdy w końcu zdołał wtrącić słowo. — O co chodzi? Pamiętajcie, że mam od rana pełne ręce roboty.

Powierzono więc księdzu wyjaśnienie sprawy w imieniu gromady. Młynarz doczekał się uciechy, której tak bardzo pragnął, bo Dżila dosłownie przypierano do muru. Ale rzecz wzięła zgoła inny obrót, niż się młynarz spodziewał. Po pierwsze Dżil wypił przedtem niemało mocnego piwa. Po drugie zaczęła go nagle rozpierać niezwykła duma i męstwo, odkąd się dowiedział, że posiada nie byle miecz, ale sławnego Gryzi-ogona. Za lat chłopięcych przepadał za pieśniami i legendami o Bellomariusie i póki nie nabrał rozumu, marzył, żeby mieć własny czarodziejski i bohaterski oręż. Teraz nagle zapałał ochotą, żeby z Gryzi-ogonem u boku ruszyć na bój ze smokiem. Tak się jednak przyzwyczaił zawsze o wszystko targować, że i tym razem spróbował przynajmniej uzyskać zwłokę

— Co takiego? — rzekł. — Mam ruszać na smoka? W tych starych portkach i w kapocie? O ile mi wiadomo, do walki ze smokiem trzeba mieć jakąś zbroję. A żadnej zbroi w moim domu nie ma, za to wam z

Wszyscy musieli przyznać, że to ważny kłopot. Posłali co prędzej po kowala. Kowal przyszedł i pokręcił głową. Był to niemrawy, ponury człowiek, którego we wsi przezywano kpiąco “Pociechą", naprawdę jednak zwał się Fabricius Cunctator. Nigdy przy robocie nie pogwizdywał, chyba że zdarzyła się jakaś klęska, dajmy na to przymrozek w maju, którą wyprorokował. . Ponieważ stale prorokował wszelkie możliwe nieszczęścia, nie mogło się zdarzyć nic złego, czego by Pociecha z góry nie przepowiedział i nie uznał potem za potwierdzenie swojej nieomylności. Nic też innego nie cieszyło go w życiu. Oczywiście niechętnie przykładał ręki do zażegnywania niebezpieczeństw i dlatego teraz też kręcił tylko głowa.

— Zbroi nie można zrobić z niczego — powiedział. — Zresztą nie należy to do mojego fachu. Zwróćcie się lepiej do stolarza, żeby wystrugał Aegidiusowi tarczę z drewna. Co prawda niewiele mu to pomoże, bo smok jest, jak widać, bardzo ognisty.

Wszystkim twarze się wydłużyły, lecz młynarz postanowił sobie, że albo wyśle Dżila na bój ze smokiem, albo — jeżeli Dżil się oprze namowom — rozbije jego sławę jak bańkę mydlaną. Nie dał się więc tak łatwo odwieść od swoich planów.

— A może by mu sporządzić kolczugę? — zaproponował. — Kolczuga stanowiłaby dobrą ochronę, nie zależy też nam na tym, żeby była piękna. Chodzi przecież o poważną walkę, nie o dworskie popisy. Z pewnością masz, kochany Aegidiusie, jakiś stary skórzany kaftan. W kuźni są stosy ogniw i kółek żelaznych z różnych łańcuchów. Sam mistrz Fabricius może nawet nie wie, ile tego dobra nagromadziło się z czasem.

— Mówisz jak ślepy o kolorach — odparł kowal, odzyskując znowu humor. — Jeżeli chcecie prawdziwej kolczugi, nie mogę się podjąć tej roboty. Trzeba zręczności krasnoludów, żeby każde maleńkie kółeczko dopasować i doczepić do czterech sąsiednich. Nawet gdybym umiał tego dokonać, zabrałoby mi to kilka tygodni. A do tego czasu będziemy już wszyscy w grobach albo w brzuchu smoka.

Ludzie załamali ręce w rozpaczy, a kowal rozpromienił się z radości. Lecz gromada zbyt była przerażona, żeby wyrzec się od razu planu podsuniętego przez młynarza. Do niego więc zwrócono się o radę.

— Słyszałem — rzekł młynarz — że za dawnych czasów, jeśli kogoś nie stać było na sprowadzenie pięknej zbroi z południowych krajów, naszywał po prostu stalowe kółka na skórzany kaftan i zadowalał się takim pancerzem. Spróbujmy sporządzić coś w tym rodzaju. Dżil wydobył stary kaftan skórzany, a kowal musiał co, tchu wracać do kuźni. Ludzie przeszperali wszystkie kąty, przewrócili zwały żelastwa, aż znaleźli pod nimi stos drobnych, zmatowiałych od rdzy kółeczek, zapewne odprutych przed laty od takiego właśnie kaftana, o jakim młynarz wspominał. W miarę jak świtała nadzieja, że przedsięwzięcie może się udać, kowal pochmurniał coraz bardziej, musiał jednak wziąć się ostro do roboty, przebierać i czyścić żelazne kółka. Kiedy z wielką satysfakcją oznajmił, że nie starczy ich na szerokie plecy i pierś Dżila, gromada kazała mu porozkuwać stare łańcuchy i spłaszczyć młotem ogniwa na jak najzgrabniejsze pierścionki.

Mniejsze kółka naszyli na przedzie kaftana, większe i grubsze — na plecach, a że popędzany przez wszystkich kowal dorzucał wciąż nowe, wzięli od Dżila parę zniszczonych spodni i naszyli je również kółkami. Młynarz wypatrzył na górnej półce w najciemniejszym zakamarku kuźni żelazny czerep starego hełmu, polecił więc szewcowi obciągnąć go skórą jak najstaranniej. Zajęła im ta robota czas do wieczora, a nazajutrz także, więc chociaż była to wigilia Trzech Króli, nikt nie myślał o świętowaniu. Dżil tylko uczcił uroczystość zwiększoną ilością piwa. Smok na szczęście spał, zapominając na razie i o głodzie, i o mieczach.

W dzień Trzech Króli gromada ruszyła o świcie na pagórek, niosąc z sobą przedziwne dzieło zbiorowego wysiłku. Dżil oczekiwał tych gości. Teraz już nie miał żadnej wymówki. Włożył naszyty żelaznymi kółkami kaftan i spodnie. Młynarz uśmiechnął się złośliwie. Z kolei Dżil wzuł buty z cholewami i przypiął do nich ostrogi, a wreszcie nakrył głowę hełmem obciągniętym w skórę. W ostatniej chwili namyślili się i wcisnął na hełm swój stary filcowy kapelusz, a na zbroję narzucił obszerny płaszcz.

— Po co to robisz? — spytali sąsiedzi.

— Jakże! Czy wyobrażacie sobie, że smoka podchodzi się brzęcząc i dzwoniąc na trzy mile jak dzwon z Canterbury? Na mój rozum lepiej nie ostrzegać go z daleka; i tak z pewnością spostrzeże mnie za wcześnie. Hełm to przecież wyzwanie do walki. Jeżeli smok zobaczy zza płotu tylko mój kapelusz, pewnie pozwoli mi podejść blisko, zanim się zacznie awantura.

Kółka naszyte na kaftanie luźno i tak, że jedno zachodziło na drugie, brzęczały rzeczywiście bardzo głośno. Płaszcz narzucony na wierzch tłumił nieco hałas, ale Dżil wyglądał w tym dziwnym stroju dość śmiesznie. Nikt mu jednak tego nie powiedział. Z pewnym trudem przyjaciele dopięli pas na jego brzuchu i zawiesili mu u boku pochwę od miecza, samego Gryzi-ogona musiał Dżil dzierżyć w ręku, bo inaczej niż przemocą nie dawał się w pochwie utrzymać.

Potem Dżil przywołał psa. Na swój sposób był sprawiedliwym panem.

— Garm, pójdziesz ze mną — rzekł. Pies zawył.

— Ratuj, ratuj! — krzyknął.

— Przestań szczekać — powiedział Dżil — bo ci wygarbuję skórę lepiej niż smok. Znasz zapach tego gada i możesz się chociaż raz w życiu na coś przydać.

Przywołał też Dżil swoją siwą kobyłkę. Spojrzała na pana wymownie i prychnęła na widok ostróg. Pozwoliła się jednak dosiąść i ruszyli, wszyscy troje dość markotni. Kiedy kłusowali przez wieś, ludzie klaskali wiwatowali, lecz przeważnie zza okien. kobyła starali się nadrabiać miną. Garm jednak, nie żywiąc przesadnych ambicji, kulił ogon pod siebie i biegł chyłkiem.

Minąwszy wieś przeprawili się po moście za rzekę. Ledwie znaleźli się poza zasięgiem ludzkich oczu, zwolnili kroku. Posuwali się teraz stępa, lecz i tak znacznie szybciej, niż sobie życzyli, przekroczyli granice pól Dżila i innych gospodarzy z Ham i dotarli w okolice nawiedzone przez smoka. Świadczyły o tym połamane drzewa, wypalone żywopłoty, spopielała trawa i złowroga cisza.

Słońce przypiekało i Dżil miał wielką ochotę pozbyć się chociaż części ciężkiego rynsztunku, lecz nie śmiał tego zrobić. Ogarnęły go też wątpliwości, czy nie prze-brał miary wypijając tak dużo piwa na wyjezdnym. “Ładnie kończę święta — myślał. — A co gorsza, jeśli nie będę miał wyjątkowego szczęścia, zakończę tym sposobem nie tylko święta, lecz i marny żywot".

Otarł pot z czoła wielką chustką — zieloną, broń Boże nie czerwona, bo ktoś mu powiedział, że czerwony kolor drażni smoki.

Smoka jednak nie spotkał. Na próżno kręcił się po wszystkich drogach i ścieżkach, a nawet na przełaj po bezludnych cudzych polach. Garm oczywiście nie zdał się na nic. Dreptał tuż za kobyłka i ani myślał węszyć tropów.

Wreszcie znaleźli się na krętej drodze, gdzie nie było widać śladów zniszczenia i panował, jak się zdawało błogi spokój. Ujechali nią z pół mili i Dżil dochodził do wniosku, że właściwie zrobił już wszystko, co do niego należało i czego wymagała jego sława. Utwierdził się właśnie w przekonaniu, że dalej i dłużej nie warto smoka szukać i można z czystym sumieniem zawrócić domu na obiad. Przyjaciołom postanowił oznajmić, że bestia na sam jego widok uciekła w popłochu. Tak rozmyślając wyjechał nagle zza ostrego zakrętu,..

Przed nim leżał smok. Gniotąc olbrzymim cielskiem żywopłot, wyciągnął straszliwy łeb na środek drogi i spał smacznie.

— Ratuj! — wrzasnął Garm i umknął.

Siwa kobyłka przysiadła na zadzie, a Dżil fiknął kozła nad jej głową i padł na wznak prosto w przydrożną kałużę. Kiedy otworzył oczy, stwierdził, że smok zbudził się i patrzy na niego uważnie.

— Dzień dobry — rzekł smok. — Zdaje mi się, że jesteś zaskoczony.

— Dzień dobry — odparł Dżil. — Zgadłeś.

— Wybacz — rzekł smok. Ucho sterczało mu do góry, bo nadstawił je nieufnie, gdy usłyszał brzęk zbroi padającego na ziemię Dżila. — Wybacz, że zapytam,, czy przypadkiem nie mnie właśnie szukałeś.

— Co znowu! — zaprzeczył Dżil. — Któż mógł się ciebie spodziewać w tym miejscu? Wybrałem się tak sobie, na przejażdżkę.

To mówiąc Dżil gramolił się pospiesznie z kałuży i wycofywał ku swojej kobyłce, która już uspokojona skubała jak gdyby nigdy nic przydrożną trawę.

— A więc spotkaliśmy się szczęśliwym trafem — rzekł smok. — Cała przyjemność po mojej stronie. Jak widzę, masz na sobie odświętne ubranie. Pewnie taka teraz u was nowa moda, co?

Spadając z siwki Dżil zgubił kapelusz, a poły płaszcza rozchyliły się szeroko. Lecz Dżil już się nie usiłował kryć.

— A tak — odparł. — Najnowsza! Pozwól, że pojadę za psem. Pogonił za królikiem, jeśli się nie mylę.

— Mylisz się — rzekł Chrysophylax oblizując wargi, co robił zawsze, kiedy go coś ubawiło. — Pies będzie w domu znacznie wcześniej niż ty. Bardzo jednak proszę, jedź, gdzie masz ochotę, szanowny panie... panie... Przepraszam, nie znam twego nazwiska.

— Ja także nie znam twojego — odparł Dżil — i nie jestem go ciekawy.

— Twoja wola — rzekł Chrysophylax i znów oblizał wargi, udając przy tym, że zamyka oczy. Miał złe serce — jak zwykle smoki — lecz nie bardzo odważne; to także między smokami często się zdarza. Lubił jeść, ale wolał zdobywać obiad bez walki. Jednakże po długiej drzemce wrócił mu apetyt. Proboszcz z Dąbrowy okazał się dość łykowaty, Chrysophylax od bardzo dawna nie miał już w pysku smacznego, tłustego człowieka.

Postanowił więc teraz skorzystać z okazji, czekał tylko na chwilę roztargnienia tego głupiego grubasa.

Ale grubas wcale nie był taki głupi, jak się smokowi zdawało. Nie spuszczał wzroku z przeciwnika nawet w chwili, gdy usiłował wdrapać się na siodło. Kobyłka wszakże miała inne plany. Wierzgała i kopała, nie pozwalając się dosiąść. Smok tracąc cierpliwość sprężył się już do skoku.

— Przepraszam — rzekł — czy mi się zdaje, czy coś ci upadło?

Stary, znany podstęp, ale w tym wypadku skuteczny. Dżil bowiem rzeczywiście coś zgubił. Padając wypuścił z ręki Caudimordaksa — czyli mówiąc prościej Gryzi-ogona — który leżał dotychczas przy drodze. Dżil schylił się, żeby go podnieść, i w tym momencie smok skoczył. Lecz Gryzi-ogon był szybszy od niego. Ledwie się znalazł w garści Dżila, wyrwał się naprzód i jak błyskawica śmignął tuż przed oczyma smoka.

— Ejże! — powiedział smok stając w miejscu jak wryty. — Co ty tam masz?

— Drobiazg — odparł Dżil. — Po prostu Gryzi-ogona, którego dostałem od króla w podarunku.

— Pomyliłem się — rzekł smok. — Bardzo cię przepraszam! — Przywarł plackiem do ziemi, a w Dżila na ten widok nowy duch wstąpił. — Swoją drogą, nieładnie ze mną postąpiłeś.

— Nieładnie? — spytał Dżil. — Dlaczego? I dlaczego miałem z tobą ładnie postępować?

— Zataiłeś przede mną swoje szlachetne nazwisko i udałeś, że spotkaliśmy się przypadkiem. A przecież jesteś niewątpliwie rycerzem, i to bardzo wysokiego rodu. Dawniej, szanowny panie, istniał zwyczaj, że w podobnych okazjach rycerze wymieniali najpierw wszystkie swoje tytuły i wyzywali przeciwnika uroczyście na pojedynek.

— Może taki zwyczaj istniał, a może nawet dotychczas istnieje — odparł Dżil, coraz bardziej z siebie zadowolony. Człowiek, przed którym ogromny, królewski smok czołga się w prochu, ma prawo do pewnej dumy. — Ale znowu się mylisz, stary gadzie. Nie jestem rycerzem. Nazywam się Aegidius i jestem gospodarzem z Ham. Nie cierpię natrętów na swoich polach. Strzelałem już z mojego garłacza do olbrzymów, chociaż mniej szkody wyrządzali niż ty, lecz ich także nie śniło mi się wyzywać uroczyście na pojedynek.

Smok bardzo się stropił. “Diabli nadali tego olbrzyma — pomyślał. — Okłamał mnie łajdak. Co teraz zrobić z tym zuchwałym chłopem, który w dodatku ma taki błyszczący i napastliwy miecz w garści?"

Nic podobnego nigdy mu się jeszcze nie zdarzyło.

— Nazywam się Chrysophylax — przedstawił się. Chrysophylax Bogaty. Czym mogę służyć, zacny panie? — spytał przymilnie, zerkając spod oka na miecz i łamiąc sobie głowę, jak by tu uniknąć starcia.

— Usłużysz mi najlepiej, jeżeli wyniesiesz się stąd co prędzej, kostropaty gadzie — odrzekł Dżil, również łamiąc sobie głowę, jak by tu uniknąć starcia. — Jednego tylko chcę: żebyś mi zszedł z oczu. Precz, wracaj do swojej brudnej nory!

I Dżil postąpił krok naprzód, wymachując rękami, jakby straszył wrony. To wystarczyło, żeby rozpętać Gryzi-ogona. Błysnął, zafurczał w powietrzu, spadł i rąbnął smoka w nasadę prawego skrzydła, aż pancerz zadzwonił, a potwór osłupiał od wstrząsu. Oczywiście gdyby Dżil miał pojęcie o właściwych sposobach walki ze smokami, wymierzyłby w jakieś bardziej wrażliwe miejsce. Gryzi-ogon zrobił wszakże co mógł w niedoświadczonych rękach. Cios był i tak dla smoka dotkliwy, pozbawił go na wiele dni władzy w skrzydle. Poderwał się, chcąc ulecieć, lecz opadł bezradnie. Dżil natomiast skoczył teraz na siodło bez trudu. Smok puścił się biegiem. Siwa kobyłka za nim. Smok zmykał galopem przez pole, sapiąc i chrapiąc. Siwa kobyłka za nim. Dżil ryczał i pokrzykiwał jak widz na wyścigach. I wciąż wymachiwał mieczem. Smok im prędzej biegł, tym bardziej tracił głowę. A siwa kobyłka gnała za nim co sił w nogach i deptała mu wciąż po piętach.

Tak mknęli po drogach, przesadzając żywopłoty, na przełaj polami, w bród przez rzeki. Smok dymił, ryczał, biegł na oślep, byle przed siebie. Nagle ujrzeli most prowadzący do wsi Kam, jak grzmot przemknęli po nim i ze straszliwym zgiełkiem wpadli w główną ulicę wioski. Bezczelny Garm wybiegł z opłotków i przyłączył się teraz do pogoni.

Wszyscy mieszkańcy wsi cisnęli się do okien, niektórzy nawet wdrapywali się na dachy. Jedni śmiali się, inni wiwatowali, a jeszcze inni walili w blachy, w patelnie i w kotły albo dęli w rogi, fujarki i gwizdki. Proboszcz kazał bić w dzwony. Podobnego ruchu i zgiełku od stu lat w Ham nie widziano.

Wreszcie na placu przed kościołem smok skapitulował. Padł dysząc ciężko pośrodku drogi. Garm zbliżył się i obwąchiwał mu ogon, lecz Chrosophylax wyzbył się już resztek wstydu.

— Dobrzy ludzie, mężny wojowniku! — wysapał, gdy nadjechał Dżil, a wszyscy mieszkańcy Ham zgromadzili się wkoło (jakkolwiek w bezpiecznej odległości), uzbrojeni w widły, kije i pogrzebacze. — Dobrzy ludzie, nie zabijajcie mnie! Jestem bardzo bogaty. Zapłacę za wszelkie szkody, które wyrządziłem. Poniosę koszty pogrzebu ofiar, a w szczególności proboszcza z Dąbrowy; zafunduję mu piękny pomnik, chociaż był doprawdy dość łykowaty. Każdy z was dostanie hojny podarek, jeżeli pozwolicie mi pójść do mego domu, gdzie trzymam swoje skarby.

— Ile? — spytał Dżil.

— Zastanówmy się — odparł smok, szybko rachując w myślach. Tłum wydał mu się trochę zbyt liczny. — Trzynaście szylingów i osiem pensów na osobę.

— Żarty! — powiedział Dżil. — Kpiny! — powiedzieli ludzie. — Bzdura! — szczeknął pies.

— Po dwie złote gwinee, dzieciom pół ceny — zaproponował smok.

— A psom? — spytał Garm.

— Mów dalej — rzekł Dżil. — Słuchamy.

— Dziesięć funtów i sakiewka srebra na osobę, złote obroże dla psów — rzekł mocno już zaniepokojony Chrysophylax.

— Zabić go! — ryknął tłum, tracąc wreszcie cierpliwość.

— Worek złota dla każdego, a dla dam brylanty? — skwapliwie zaofiarował Chrysophylax.

— Teraz już gadasz do rzeczy, ale to jeszcze za mało — powiedział Dżil.

— O psach znowu zapomniałeś — rzekł Garm.

— Jakiej wielkości będą worki? — pytali mężczyźni.

— Po ile brylantów? — chciały wiedzieć kobiety.

— Bójcie się Boga! — jęknął smok. — Zrujnujecie mnie do szczętu.

— Zasłużyłeś sobie na to — rzekł Dżil. — Wybieraj, co wolisz stracić: majątek czy życie.

I machnął Gryzi-ogone: aż smok skulił się na ziemi;

 — Prędzej! Namyśl się prędzej! — krzyczeli ludzie, nabierając odwagi i podchodząc coraz bliżej.

Cłirysophylax przymknął oczy niby w skupieniu, lecz naprawdę trząsł się ze śmiechu, tak jednak skrycie, że nikt tego nie dostrzegł. Targ zaczynał go bawić. Ludzie najwidoczniej spodziewali się wiele na nim skorzystać. Nie mieli pojęcia o zwyczajach i podstępach wielkiego zepsutego świata; w całym królestwie nie było człowieka, który by miał jakieś praktyczne doświadczenie w stosunkach ze smokami i znał ich chytrość. Chrysophylax oddychał coraz swobodniej i myślał coraz jaśniej. Oblizał wargi.

— Powiedzcie swoją cenę — rzekł.

Zagadali wszyscy naraz. Smok przysłuchiwał się z zainteresowaniem. Jeden tylko głos mącił jego spokój: głos kowala.

— Nic dobrego z tego nie wyniknie, zapamiętajcie moje słowa — prawił kowal. — Mówcie, co chcecie, a ja powiadam, że gad nie wróci. Zresztą tak czy owak nie wyniknie z tej historii nic dobrego.

— Możesz się wyłączyć z ogólnej umowy, jeżeli ci się nie podoba — odparli mu na to sąsiedzi i dalej spierali się między sobą, nie zwracając wiele uwagi na smoka.

Chrysophylax podniósł łeb. Może namyślał się, czy zaatakować znienacka tłum, czy też wymknąć się cichcem korzystając z zamieszania — w każdym razie musiał się tych zamiarów co prędzej wyrzec. Dżil wprawdzie żuł w zadumie jakąś trawkę, lecz Gryzi-ogona trzymał w garści i smoka ani na sekundę z oczu nie spuszczał.

— Nie waż się ruszyć — powiedział — bo jak cię rąbnę, to ci nawet góra złota nie pomoże.

Smok przywarował znowu. Wreszcie gromada wypchnęła naprzód proboszcza, żeby przemówił w jej imieniu. Ksiądz stanął u boku Dżila.

— Nikczemny gadzie — rzekł. — Żądamy, żebyś przyniósł tu, na to miejsce, cały swój majątek nabyty z rozboju. Najpierw wynagrodzimy pokrzywdzonym wszystkie straty, a potem resztę rozdzielimy sprawiedliwie między siebie. Wówczas dopiero, jeśli przysięgniesz, że nigdy więcej nie napadniesz naszego kraju ani też żadnego innego potwora do napaści nie podjudzisz, pozwolimy ci odejść do twego domu z głową i ogonem. Teraz złożysz przysięgę, że wrócisz z okupem, a zaklniesz się na takie potęgi, że nawet twoje smocze sumienie nie ośmieli się im sprzeniewierzyć,

Chrysophylax, żeby tym lepiej oczy im zamydlić, udał, że się waha. Ronił z żalu nad stratą majątku łzy tak gorące, że rozlewając się w kałuże na drodze kipiały i parowały. Zaprzysiągł uroczyście, klnąc się na przedziwne i straszliwe potęgi, że stawi się niezawodnie z całym swoim skarbem w dzień świętych Hilarego i Feliksa, czyli za osiem dni: termin oczywiście za krótki na tak daleką podróż i nawet nie uczeni geografii wieśniacy powinni byli to wiedzieć. Jednakże nikt nie zaprotestował, pozwolono smokowi odejść, a mieszkańcy wsi odprowadzili go aż do mostu.

— Do zobaczenia! — zawołał już z drugiego brzegu. — Z pewnością będziemy do siebie tęsknić.

— My do ciebie z pewnością! — odkrzyknęli ludzie.

Postąpili oczywiście bardzo niemądrze. Każda inna istota po złożeniu tak uroczystej przysięgi miałaby skrupuły i lękałaby się, że łamiąc wiarę ściągnie na siebie okropne nieszczęścia, ale smok w ogóle nie miał sumienia. Pewnie, prości ludzie nie mogli o takie kalectwo podejrzewać stwora bądź co bądź wielkiego rodu, dziwne jednak, że proboszcz, który tyle uczonych ksiąg w życiu przeczytał, również się tego nie domyślił. Może się zresztą domyślił. Jako gramatyk niewątpliwie jaśniej przewidywał przyszłość niż inni ludzie.

Kowal wracając do kuźni kręcił głową.

— Złowróżbne imiona — mruczał. — Hilary i Felix!

Aż w uchu wierci. — Bo Hilary w pospolitym języku znaczy: wesoły, a Feliks: szczęśliwy.

Król oczywiście wkrótce dowiedział się o całym zdarzeniu. Wieść jak płomień szerzyła się po kraju, a prze-chodząc z ust do ust nabierała po drodze tym żywszych kolorów. Król bardzo się nią zainteresował z wielu powodów, wśród których niemałą rolę odgrywały względy finansowe. Toteż postanowił udać się we własnej osobie do wsi, w której działy się tak niezwykłe rzeczy.

W cztery dni po odejściu smoka wjechał przez most do Ham na białym rumaku, otoczony świtą rycerzy, z trębaczami i ogromnym taborem. Mieszkańcy wsi w odświętnych ubraniach ustawili się szpalerem wzdłuż głównej ulicy na powitanie monarchy. Orszak zatrzymał się na placu przed kościołem. Dżil, gdy go przedstawiano królowi, przykląkł, lecz władca kazał mu wstać i nawet poklepał go łaskawie po ramieniu. Rycerze udawali, że nie widzą tej poufałości.

Potem król zwołał całą wieś na rozległe pastwisko Dżilowe nad rzeką, a gdy się wszyscy zgromadzili — włącznie z Garmem, który uznał, że jego też ta sprawa dotyczy — Augustus Bonifacius rex et basileus raczył łaskawie wygłosić przemówienie.

Wytłumaczył dobitnie, że majątek poganina Chrysophylaksa w całości należy do niego, jako do władcy kraju. Nie uzasadniał szerzej swoich praw do zwierzchnictwa również nad krainą górską (były bowiem sporne), lecz stwierdził, że “w każdym razie nie ma wątpliwości, iż gad ów ukradł ongi naszym przodkom to wszystko, co dziś posiada. Ale że jesteśmy, jak powszechnie wiadomo, sprawiedliwi i wspaniałomyślni, nie pozostawimy naszego zacnego lennika Aegidiusa bez nagrody; każdy też z naszych wiernych poddanych z tej wsi otrzyma jakiś dowód naszego uznania, nikogo nie pominiemy, od proboszcza do najmniejszego dziecka. Wioska Ham uradowała bowiem nasze królewskie serce.

Tu przynajmniej lud dzielny i nieprzekupny zachował starożytne cnoty naszego plemienia".

Rycerze tymczasem rozmawiali między sobą o najnowszych fasonach kapeluszy.

Król nie opuścił po tym przemówieniu wioski. Rozbił obóz na Dżilowym polu i oczekując dnia czternastego stycznia zażywał wraz z dworem przyjemności, jakich mogła dostarczyć skromna wieś, odległa o wiele mil od stolicy. Świta królewska w ciągu trzech dni ogołocił; wieś doszczętnie z chleba, masła, jaj, słoniny i baranie go mięsa, a także wysuszyła do dna wszystkie beczki z piwem. Po czym zaczęła szemrać na skąpe wyżywi nie. Król jednak za wszystko płacił hojnie kwitami obiecując ich wymianę w państwowej kasie na gotówkę; liczył bowiem, że jego skarbiec wkrótce się napełni Mieszkańcy Ham, nic nie wiedząc o rzeczywistym stanie królewskiego skarbca, przyjmowali kwity z wielkim zadowoleniem.

Nadszedł czternasty stycznia, dzień świętych Hilarego i Feliksa. Wszyscy od świtu byli na nogach. Rycerze przywdziali zbroje. Dżil ubrał się w swoją kolczugę domowej roboty, co wywołało drwiące uśmiechy w gronie rycerstwa, lecz król poskromił je jednym zmarszczeniem brwi. Dżil przypasał też miecz. Gryzi-ogon potulnie wsunął się do pochwy i wcale się z niej nie wyrywał. Proboszcz popatrzył na niego uważnie i pokiwał głową, szepcząc coś sam do siebie. Kowal roześmiał się w głos. Nadeszło południe. Ludziom z przejęcia nawet obiadu się odechciało. Popołudnie wlokło się ospale. Gryzi-ogon w dalszym ciągu wcale nie zdradzał chęci wyskoczenia z pochwy. Czatujący na wzgórzu wartownicy i mali chłopcy, którzy na ochotnika wdrapali się na najwyższe drzewa, daremnie wytężali oczy: ani na ziemi, ani na niebie żaden znak nie zwiastował zbliżania się smoka.

Kowal pogwizdywał wesoło, lecz innym ludziom dopiero z zapadnięciem wieczoru, kiedy gwiazdy błysnęły na firmamencie, po raz pierwszy zaświtało podejrzenie, że może smok od początku nie zamierzał dotrzymać obietnicy. Wspominając jednak uroczystą przysięgę, nie tracili mimo wszystko nadziei. Wreszcie gdy wybiła północ i wyznaczony dzień minął, ludzi ogarnęło zniechęcenie. Tylko kowal był w siódmym niebie.

— A co, nie mówiłem! — tryumfował. Lecz nie przekonał gromady.

— Bądź co bądź gad był ciężko ranny — zauważył ktoś.

— I termin wyznaczyliśmy za krótki — stwierdził inny. — Do gór kawał drogi, a on przecież dźwiga niemałe ciężary. Może musiał szukać pomocników.

Lecz minął następny dzień, potem drugi. Resztka nadziei rozwiała się ostatecznie. Król wpadł w straszny gniew. Prowianty i napoje wyczerpały się we wsi, królewska świta narzekała już głośno. Rycerze tęsknili do dworskich wygód i przyjemności. Ale król bardzo potrzebował pieniędzy.

Pożegnał się z wiernymi poddanymi krótko i węzłowato. Połowę wydanych poprzednio kwitów unieważnił. Dżila potraktował chłodno, ledwie mu kiwnął głową.

— Wkrótce otrzymacie nasze dalsze rozporządzenia — rzekł i odjechał wraz z rycerzami i trębaczami.

Bardziej ufni i naiwni ludzie spodziewali się, że lada dzień król zaprosi Aegidiusa do stolicy, żeby go pasować na rycerza. Rzeczywiście w tydzień później nadeszło pismo, lecz zupełnie innej treści. Był to list w trzech kopiach: jedną wysłaniec wręczył Dżilowi, drugą proboszczowi, a trzecią przybił na drzwiach kościoła. Prawdę mówiąc wystarczyłby jeden list do proboszcza, bo nikt prócz niego nie umiał rozszyfrować niewyraźnych zawijasów dworskiego skryby, dla prostych ludzi równie niepojętych jak łacina uczonych. Proboszcz przełożył list na pospolity język i odczytał z ambony. Tekst był zwięzły i rzeczowy — w porównaniu z większością królewskich listów. Król bowiem bardzo się spieszył.

My, Augustus B.A.A.A.P.iM. rex et basileus et cetera, oznajmiamy, że dla bezpieczeństwa naszego królestwa oraz honoru naszego imienia postanowiliśmy, iż gada, który sam mieni się Chrysophylaksem Bogatym, należy ująć i surowo ukarać za jego występki, matactwa i nikczemne przeniewierstwo. Wzywam tedy niniejszym wszystkich rycerzy naszego domu pod broń i polecam im czekać w pogotowiu na przybycie Aegidiusa A.J., rolnika ze wsi Ham. Ponieważ bowiem rzeczony Aegidius dał dowody, że godzien jest naszego zaufania i zdatny do walki z olbrzymami, smokami oraz wszelkimi nieprzyjaciółmi królewskiego pokoju, rozkazujemy, aby niezwłocznie stawił się w stolicy i przyłączył do zastępu naszego rycerstwa.

Sąsiedzi powiadali, że Aegidiusa spotkał niemały za-szczyt, który w gruncie rzeczy znaczy tyleż co uroczyste pasowanie na rycerza. Młynarz nawet mu zazdrościł.

— Nasz Aegidius wysoko zajdzie — rzekł. — Miejmy nadzieją, że zechce nas znać jeszcze, gdy wróci z tej wyprawy.

— Ba, czy w ogóle wróci? — powiedział kowal.

— Dość, przestańcie krakać! — krzyknął Aegidius, nie posiadając się już z gniewu. — Gwiżdżę na zaszczyt. Bylebym wrócił cały, nawet młynarza powitam z radością. Chociaż trzeba przyznać, że osładza mi tą pigułkę myśl, iż was dwóch przynajmniej na czas jakiś z oczu stracą.

Z tymi słowami porzucił kompanią. Królowi nie sposób wymawiać się tak jak sąsiadom. Trudno, nawet jeśli owce się kocą, orka czeka, krowy czas doić albo wodą nosić — trzeba jechać. Dżil osiodłał więc siwą kobyłką i przygotował się do drogi. W ostatniej chwili nadszedł proboszcz.

— Bierzesz chyba z sobą mocny powróz? — spytał.

— A to po co? — zdziwił sią Dżil. — Żeby się powiesić?

— Dajże spokój! Głowa do góry, kochany Aegidijusie — odparł proboszcz. — Mnie się zdaje, że możesz zaufać swojemu szczęściu. Weź jednak z sobą powróz, bo jeżeli się nie mylę, bardzo ci się przyda. Jedź już i wracaj do nas zdrowy!

— A właśnie! Nawet jeżeli wrócę, ciekaw jestem, w jakim stanie zastaną dom i gospodarkę! Diabli nadali smoka — rzekł Dżil. Wcisnął gruby zwój powroza do juków i ruszył.

Nie wziął z sobą psa, który zresztą od rana starał mu się nie nawijać przed oczy. Dopiero po wyjeździe pana Garm wśliznął się do domu i nie wytykając nosa z kuchni wył przez całą noc żałośnie; nie uspokoił się nawet wówczas, gdy mu gospodyni spuściła lanie.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — jęczał. — Już nigdy nie ujrzę mojego kochanego pana, mojego groźnego, wspaniałego pana! Czemuż, ach czemuż nie pobiegłem za nim!

— Zamknij pysk! — fuknęła Agata. — Bo postaram się, żebyś naprawdę nie doczekał powrotu pana. Kowal usłyszał wycie psa.

— Zły omen! — stwierdził z satysfakcją. Dni mijały bez wieści.

— Przygotujmy się na najgorsze — rzekł i zaczął wesoło wyśpiewywać.

Dżil zajechał na dwór zmęczony i zakurzony. Rycerze w lśniących zbrojach i błyszczących hełmach stali na dziedzińcu, każdy przy swoim wierzchowcu. Nie w smak im było królewskie wezwanie i burzyli się przeciw dołączeniu chłopa do rycerskiego zastępu, więc na złość uparli się wykonać rozkaz dosłownie i ruszyć natychmiast, nie dając biednemu Dżilowi wytchnienia. Nieborak ledwie zdążył przegryźć kromkę chleba i przepłukać gardło łykiem wina. Siwa kobyłka prychała gniewnie. Na szczęście nie powiedziała głośno tego, co o królu pomyślała, bo dopuściłaby się obrazy majestatu.

Dzień już się chylił ku zachodowi. Nie pora wyruszać w drogę, tym bardziej na smoka — rzekł sobie w duchu Dżil. Toteż nie zajechali tego dnia daleko. Dworakom, skoro postawili na swoim, już się teraz wcale nie spieszyło. Rycerze, giermkowie, służba, juczne kuce i tabory — wszyscy posuwali się leniwie, nie pilnując bojowego szyku. Dżil na swojej zmęczonej kobyłce człapał ostatni.

Wieczorem zatrzymali się na popas i rozbili namioty. Dla Dżila nie pomyślano o żadnym zaopatrzeniu, musiał więc najniezbędniejsze rzeczy pożyczać od innych. Kobyłka oburzona winszowała sobie, że nie należy do królewskiej świty.

Nazajutrz ruszyli i dopiero trzeciego dnia pod wieczór ujrzeli na widnokręgu zamglony, nieprzyjazny łań-cuch gór. Wkrótce potem znaleźli się w krainie, gdzie władza Augustusa Bonifaciusa nie była powszechnie uznawana. Posuwali się teraz ostrożniej i bardziej zwartym szykiem.

Czwartego dnia dotarli do Dzikich Wzgórz, na pogranicze krainy o złej sławie, zaludnionej, jak powiadano, przez rozmaite legendarne istoty. Nagle któryś z jeźdźców jadących na czele spostrzegł w piasku nad potokiem jakieś podejrzane ślady. Przywołano Dżila.

— Co to za ślady, mości Aegidiusie? — spytali rycerze.

— Smocze — odparł Dżil.

— Odtąd ty będziesz prowadził — rzekli. Dalej więc jechali kierując się na zachód, a Dżil na czele dzwonił i brzęczał pierścieniami naszytymi na skórzany kaftan. Nie miało to już teraz znaczenia, bo rycerze głośno śmiali się i rozmawiali, a towarzyszący im minstrel śpiewał pieśni. Od czasu do czasu wszyscy podejmowali chórem melodię, nie żałując gardeł. Pieśń była piękna i dodawała ludziom ducha, pochodziła bo-wiem z dawnych lat, kiedy więcej toczono prawdziwych bitew niż dworskich turniejów. Mimo to śpiewając popełniali wielką nieostrożność. Zawiadamiali tym sposobem wszystkie stwory zamieszkujące tę krainę o swoim przybyciu; smoki ocknęły się w jamach i nadstawiły czujnie uszu. Wyprawa nie mogła już Chrysophylaksa zaskoczyć znienacka we śnie.

Siwa kobyłka Dżila szczęśliwym trafem — a może i naumyślnie — nagle okulała, gdy wjechali w cień posępnych gór. Musieli teraz wspinać się mozolnie stromymi, kamienistymi ścieżkami i lęk ogarniał ich coraz silniej. Siwa kobyłka pozwalała się wyprzedzać innym koniom, potykała się i kulała, i miała tak smutną minę, że wreszcie Dżil zsiadł i szedł odtąd obok niej piechotą. Wkrótce znalazł się wraz ze swoją wierzchówką na samym końcu pochodu, pośród jucznych kucyków, lecz nikt na to nie zwrócił uwagi. Gdyby rycerze nie byli tak zajęci sporem o prawa pierwszeństwa u dworu, musieliby spostrzec liczne i zupełnie już tutaj wyraźne ślady smoczych łap. Dotarli bowiem do okolicy, po której Chrysophylax często się wałęsał i gdzie lubił lądować po codziennych lotach. Niższe pagórki i stoki po obu stronach ścieżki zdawały się stratowane i wypalone. Trawa rosła na nich skąpo, a zwichrzone czarne kępy wrzosów i janowca sterczały pośród rozległych plam nagiej, spopielałej ziemi. Obszar ten od wielu lat służył smokom za boisko. Przed rycerzami majaczyła ciemna ściana gór.

Niedomaganie siwej kobyłki martwiło Dżila, lecz cieszył się, że ma dzięki temu wymówkę, by nie paradować na najbardziej widocznym miejscu w drużynie. Wcale nie było mu przyjemnie jechać na czele kawalkady przez tę ponurą i niebezpieczną krainę. Wkrótce potem ucieszył się jeszcze bardziej i dziękował losowi — oraz siwej kobyłce. Około południa bowiem — a był to siódmy dzień wędrówki i przypadało święto Matki Boskiej Gromnicznej — Gryzi-ogon wyskoczył z pochwy, a smok ze swej jamy. Bez ostrzeżenia i bez ceremonii wystąpił do boju. Leciał wprost na królewską drużynę, z wielkim szumem i hukiem. Poprzednio, z dala od własnej siedziby, okazał się niezbyt mężny, mimo że szczycił się pochodzeniem z możnego rodu. Teraz jednak płonął straszliwym gniewem, ponieważ walczył niejako w progu swego domu i bronił swoich skarbów. Jak burza wychynął znad górskiego ramienia w poświście huraganu i lawinie czerwonych piorunów. Spór o pierwszeństwo na dworze urwał się jak nożem uciął. Konie spłoszone odskoczyły tak gwałtownie, że wielu rycerzy stoczyło się z siodeł. Kucyki z taboru umknęły błyskawicznie, a pachołkowie z nimi razem. W tym bowiem towarzystwie nikt nie miał wątpliwości co do praw pierwszeństwa.

Znienacka ogarnęła drużynę chmura dymu, zapierając dech we wszystkich piersiach, a w jej osłonie smok runął na pierwsze szeregi królewskiego rycerstwa. Wielu wojaków zginęło, nim zdążyli wyjąkać formalne wyzwanie do walki, niejeden zwalił się na ziemię rażeni z koniem i całym rynsztunkiem. O losie pozostałych rozstrzygnęły wierzchowce, które zawróciwszy w miejscu rzuciły się do ucieczki, nie pytając jeźdźców, czy sobie tego życzą, czy nie. Przeważnie zresztą życzyli sobie tego serdecznie.

Tylko siwa kobyłka stała niewzruszenie. Może bała się połamać nogi na stromej, kamienistej ścieżce. Może czuła się zanadto zmęczona, żeby uciekać. Była przeświadczona, że z dwojga złego lepiej jest mieć skrzydlatego potwora przed sobą niż za swymi plecami i że ucieczką mogłaby się ocalić jedynie wtedy, gdyby umiała galopować szybciej od najściglejszego wyścigowca. Zresztą spotkała się już raz z Chrysophylaksem i pamiętała, jak gnała go przez pola i strumienie swojej rodzinnej okolicy, dopóki nie padł ujarzmiony pośrodku wiejskiej drogi. W każdym razie rozparła szeroko wszystkie cztery nogi i zarżała głośno. Dżil zbladł — o tyle, o ile na to pozwalała jego rumiana cera — lecz został u boku swojej kobyłki, bo nie widział innej rady.

Tak się więc stało, że smok, rozbiwszy cały rycerski zastęp i wciąż prąc dalej naprzód, znalazł się nagle oko w oko ze swoim niedawnym pogromcą uzbrojonym w Gryzi-ogona. Wcale się tego nie spodziewał. Skręcił w locie jak olbrzymi, niezgrabny nietoperz i opadł tuż przy drodze na górski stok. Siwa kobyłka ruszyła ku niemu, zapominając nawet o kulawej nodze. Dżil, nabierając nowej otuchy, szybko wdrapał się na siodło.

— Przepraszam — rzekł — czy przypadkiem może mnie szukałeś?

— Doprawdy nie — odparł Chrysophylax. — Któż by się ciebie mógł właśnie tutaj spodziewać? Tak sobie wyfrunąłem dla rozrywki.

— A więc spotkaliśmy się tylko szczęśliwym trafem — rzekł Dżil. — Cała przyjemność po mojej stronie. Ja bowiem szukałem ciebie. Co więcej, mamy z sobą, że tak powiem, na pieńku.

Smok parsknął. Dżil wyciągnął ramię, żeby osłonić się od palącego smoczego oddechu, i w tym samym momencie Gryzi-ogon błysnął i świsnął w powietrzu tuż przed nosem bestii.

— Ejże! — krzyknął smok i cofnął się, a cały ogień w nim przygasł zmrożony strachem. — Mam nadzieję, że nie przyszedłeś tu po to, żeby mnie uśmiercić, zacny panie — jęknął.

— Co znowu! — odparł Dżil. — Nic przecież nie mówię o uśmiercaniu.

Siwa kobyłka kichnęła.

— Pozwól więc, że zapytam, co właściwie robisz wśród tych wszystkich rycerzy — rzekł Chrysophylax. — Rycerze zazwyczaj zabijają smoki, chyba że smokom uda się przedtem zabić rycerzy.

— Co wśród nich robię? Nic. Nic a nic mnie z nimi nie łączy — odparł Dżil. — Zresztą rycerzy już nie ma. Polegli albo zwiali. Pomówmy lepiej o przyrzeczeniu, które mi złożyłeś w dzień Trzech Króli.

— A cóż o tym można powiedzieć? — spytał smok zaniepokojony.

— Termin upłynął miesiąc temu — rzekł Dżil. — Zalegasz z wypłatą, więc przyszedłem po nią aż tutaj. Powinieneś mnie przeprosić za fatygę, na jaką mnie naraziłeś.

— Przepraszam — odparł smok. — Szczerze bym wolał, żebyś się nie fatygował i nie przychodził.

— Dawaj zaraz cały swój skarb i nie próbuj żadnych sztuczek — rzekł Dżil — bo cię usiekę i powieszę twoją skórę na dzwonnicy kościelnej ku przestrodze innym smokom.

— Nie bądź dla mnie taki okrutny! — powiedział smok.

— Umowa jest umową — odparł Dżil.

— Czy nie pozwolisz mi zatrzymać chociaż kilku pierścieni i garstki złota? Mógłbyś mi bodaj tyle opuścić, skoro płacę gotówką — rzekł smok.

— Ani guzika! — odparł Dżil.

Targowali się i spierali jeszcze czas pewien niczym na jarmarku. Skończyło się wszakże tak, jak musiało się skończyć, bo chociaż Dżilowi można by zarzucić to i owo, trzeba przyznać, że targować się umiał znakomicie i mało kto go przegadał przy takiej okazji.

Smok musiał całą drogę do swojej jamy przejść piechotą, bo Dżil nie odstępował go na krok i z bardzo bliska groził wciąż Gryzi-ogonem. Ścieżka wijąca się za-kosami pod górę była tak wąska, że ledwie się na niej we dwóch mieścili. Siwa kobyłka szła tuż za swoim panem.

Musieli tak wędrować pięć mil, i to stromo pod górę, toteż Dżil pocił się i sapał, lecz ani na sekundę nie spuszczał smoka z oczu. Wreszcie znaleźli się na zachodnim stoku, u wejścia do smoczej jamy. Groza ziała z ogromnej czarnej czeluści, którą zamykały mosiężne wrota umocowane na dwóch wielkich żelaznych słupach. Była to niewątpliwie za dawnych, niepamiętnych lat dumna i niezdobyta siedziba. Smoki bowiem nie budują same twierdz ani nie drążą podziemnych tuneli, lecz osiedlają się w grobowcach albo skarbcach pozostałych po władcach i olbrzymach dawnych czasów. Brama tego podziemnego domu była na oścież otwarta i Dżil zatrzymał się w jej cieniu. Chrysophylax aż do tej chwili nie miał okazji do ucieczki, lecz znalazłszy się pod własną bramą sprężył się, żeby dać nura w głąb jaskini. Dżil jednak uderzył go płazem miecza.

— Stój! — rzekł. — Nim wejdziesz do swego domu, posłuchaj, co ci mam do powiedzenia. Jeżeli nie wrócisz szybko i z przyzwoitym ładunkiem, pójdę za tobą i na zadatek dalszych kar obetną ci natychmiast ogon.

Kobyłka kichnęła. Nie mogła sobie wyobrazić, żeby Dżil odważył się zapuścić samotnie w czeluście smoczej jamy, nawet po pieniądze. Lecz Chrysophylax gotów był w tę pogróżkę uwierzyć, bo Gryzi-ogon świecił ogniście i zdawał się ostry jak brzytwa. Kto wie, może tym razem smok miał rację, a siwa kobyłka mimo całej swej mądrości myliła się, nie rozumiejąc zmiany, która dokonała się w duszy jej pana. Dżil liczył na swoje szczęście, a po dwóch zwycięskich spotkaniach nabrał niemal pewności, że żaden w świecie smok nie zdoła mu się oprzeć.

I rzeczywiście Chrysophylax wrócił po krótkiej chwili niosąc dwadzieścia funtów — uczciwej wagi! — złota i srebra oraz skrzynię pełną pierścieni, naszyjników i rozmaitych klejnotów.

— Masz! — powiedział.

— Co takiego? — krzyknął Dżil. — Dwa razy tyle jeszcze byłoby za mało. Głowę dam, że to nie jest nawet połowa twojego majątku.

— Pewno że nie — odparł smok, stwierdzając z przykrością, że chłop zmądrzał od poprzedniej rozmowy we wsi. — Pewno że nie. Ale nie mogę zabrać wszystkiego na raz. — Ani na dwa razy, mógłbym się założyć  — rzekł

Dżil. — Jazda znowu do nory, a wracaj migiem, jeżeli nie chcesz powąchać Gryzi-ogona.

— Nie chcę! — zawołał smok, wsunął się szybko do jamy i w mig wrócił. — Masz! — powiedział zrzucając na ziemię olbrzymi wór złota i dwie skrzynie diamentów.

— Pofatyguj no się jeszcze raz — rzekł Dżil. — A nie żałuj grzbietu!

—. Jesteś okrutny — jęknął smok sunąc z powrotem do jamy.

Wówczas jednak siwa kobyłka poczuła się osobiście zagrożona. Kto będzie te wszystkie ciężary dźwigał do domu? — pytała się w duchu. Spojrzała przy tym na spiętrzone wory i skrzynie tak smutnym okiem, że Dżil odgadł jej myśli.

— Nie martw się, staruszko — rzekł. — Gad musi nam cały ten kram dostarczyć na miejsce.

— Litości! — jęknął smok, który dosłyszał ostatnie zdanie wyłażąc po raz trzeci z jamy i taszcząc jeszcze cięższy niż przedtem wór złota oraz mnóstwo klejnotów iskrzących się jak zielone i czerwone płomienie. — Litości! Wątpię, czy z takim ciężarem dojdę żywy, a jeśli każesz dołożyć choć jeden jeszcze worek, nie udźwignę, lepiej już zabij mnie od razu.

— A więc masz coś jeszcze w swoim skarbcu? — rzekł Dżil.

— Owszem — odparł smok — tyle, żeby nadal żyć przyzwoicie.— Tym razem wyjątkowo powiedział niemal prawdę, a jak się później okazało, mądrze zrobił — Zostaw mi tę resztkę! — prosił chytrze. — Zyskasz we mnie przyjaciela na wieki. Zaniosę te skarby do twojego szanownego domu zamiast na królewski dwór. A co więcej, pomogę ci zatrzymać je dla siebie.

Dżil wyciągnął lewą ręką wykałaczkę i dłubiąc w zębie namyślał się przez chwilę w wielkim skupieniu. Potem rzekł:

— Niech tak będzie.

Okazał chwalebną powściągliwość. Gdyby był rycerzem, pewnie by nie ustąpił i zażądał całego skarbu razem z ciążącą na nim klątwą. Bardzo też prawdopodobne, że mimo strachu przed Gryzi-ogonem, doprowadzony do ostatecznej rozpaczy smok rzuciłby się wówczas na niego. A wtedy Dżil albo by zginął, albo zabiłby smoka tracąc w ten sposób swój jedyny środek transportu, i musiałby lwią część zdobyczy zostawić w górach.

Na tym się więc skończyło. Dżil na wszelki przypadek napchał sobie kieszenie klejnotami i dał do dźwigania kobyłce jeden niewielki, lecz cenny pakunek. Resztę bogactw w skrzyniach i worach przytroczył na plecach Chrysophylaksa, który wyglądał z tym wszystkim jak ruchomy skarbiec królewski. Z takim obciążeniem, choćby chciał, nie mógłby się wzbić w powietrze, zresztą przezorny Dżil spętał mu skrzydła.

— Powróz rzeczywiście bardzo się przydał — stwierdził, wspominając z wdzięcznością radę proboszcza.

Ruszyli wreszcie w drogę: smok truchcikiem, pocąc się i sapiąc, siwa kobyłka za nim, a Dżil ostatni, z błyszczącym groźnie Gryzi-ogonem w ręku. Toteż gad nie ośmielił się próbować żadnych sztuczek.

Pomimo obciążenia i smoka, i kobyłki, droga powrotna trwała krócej niż pochód rycerskiego zastępu w pierwszą stronę. Dżil bowiem pospieszał, między innymi dlatego, że miał niewiele prowiantu w sakwach. Poza tym nie ufał Chrysophylaksowi, który raz już złamał najuroczystszą przysięgę; maszerując głowił się, jak urządzić nocny popas, żeby nie narazić się na śmierć albo na wielką stratę. Zanim jednak noc zapadła, szczęśliwy przypadek pomógł mu rozwiązać to trudne zadanie. Spotkał bowiem kilku pachołków z taboru, którzy na kucykach umknęli od smoczej napaści i teraz błąkali się po dzikiej okolicy. Na widok smoka chcieli znów pierzchnąć w popłochu i zdumieniu, lecz Dżil powstrzymał ich okrzykiem.

— Stójcie, chłopcy! — zawołał. — Chodźcie tutaj. Mam dla was robotę i będę za nią płacił hojnie, póki tych worków starczy.

Zgodzili się więc do Dżila na służbę uradowani, że znaleźli przewodnika, i zachęceni widokami na płacę regularniejszą niż u poprzednich pracodawców. Dalej tedy jechali już w liczniejszej kompanii: siedmiu ludzi, sześć kucyków, jedna kobyła i jeden smok.

Dżil poczuł się wielkim panem i dumnie wydymał pierś. Popasali możliwie najkrócej. Na noc Dżil przywiązywał cztery łapy smoka do czterech palików wbitych w ziemię i stawiał przy nim wartę, po trzech pachołków na zmianę. Lecz siwa kobyłka i tak spała na jedno oko, drugim pilnując, żeby wartownikom nie zachciało się figli na własny rachunek.

Po trzech dniach wędrówki znaleźli się w granicach własnego kraju, budząc wszędzie we wsiach podziw i podniecenie, od wieków bowiem nie widziano nic podobnego na całym obszarze między dwoma morzami. W pierwszej wsi, w której zatrzymali się na odpoczynek, ofiarowano im za darmo jedzenie i trunki, a połowa miejscowej młodzieży chciała przyłączyć się do orszaku. Dżil wybrał dwunastu dzielnych zuchów. Obiecał im dobrą płacę i kupił dla tych nowych pachołków wierzchowce, najlepsze, jakie w okolicy mógł dostać. Świtały mu już w głowie pewne plany.

Po całodziennym odpoczynku ruszył dalej na czele powiększonej kompanii. Pachołkowie śpiewali na jego cześć pieśni, proste i na poczekaniu ułożone, lecz miłe dla uszu Dżila. Ludzie po drodze wiwatowali, a niejeden też wybuchał śmiechem, bo orszak wyglądał równie zabawnie, jak imponująco.

Wkrótce skręcili na południe, ponieważ Dżil kierował pochód w stronę własnego domu, omijając z daleka stolicę i nie wysyłając żadnych meldunków do króla. Lecz nowina o powrocie zacnego Aegidiusa szerzyła się jak płomień po kraju, wywołując wielki podziw i zamęt. Właśnie bowiem listy królewskie, ogłoszone po miastach i wsiach, wezwały lud do przywdziania żałoby po mężnych rycerzach poległych na wyprawie wśród gór. Gdziekolwiek zjawiał się Dżil, lud zrzucał żałobę i przy tryumfalnym biciu w dzwony gromadził się wzdłuż drogi wiwatując, machając chustkami, podrzucając w górę czapki. Smoka przy tej sposobności tak poszturchiwano, że gorzko już żałował zawartej ugody. Ciężkie bowiem było takie upokorzenie dla potomka starożytnego i możnego smoczego rodu. Gdy wkraczał do Ham, wszystkie psy biegły za nim szczekając wściekle. Z wyjątkiem Garma. On bowiem nie miał oczu, uszu ani nosa dla nikogo prócz swego pana. Oszalał wręcz ze szczęścia i ustawicznie z nadmiaru radości fikał koziołki.

Rodzinna wieś powitała Dżila oczywiście wspaniale.

Najbardziej jednak ucieszyło go, że młynarz stracił wreszcie ochotę do kpin, a kowal po prostu zbaraniał.

— Nie skończy się na tym, nie! Zapamiętajcie moje słowa — powiedział, lecz nic bardziej ponurego nie mógł wymyślić i zwiesił markotnie głowę. Dżil z sześciu pachołkami i sześciu młodymi zuchami, ze smokiem i całym bagażem wszedł na pagórek i przystanął tu na chwilę w milczeniu. Do domu zaprosił ze sobą tylko proboszcza.

Wkrótce nowina dotarła do stolicy i jej mieszkańcy, zapominając o dworskiej żałobie, a nawet o własnych sprawach, wylegli tłumnie na ulice. Powstał zgiełk i ruch.

Król tymczasem w swoim pałacu gryzł paznokcie i szarpał brodę. Zmartwiony i gniewny, a w dodatku strapiony kłopotami pieniężnymi, wpadł w tak zły humor, że nikt nie śmiał się do niego odezwać. W końcu jednak zgiełk uliczny doszedł do jego uszu, a nie brzmiał wcale jak płacz i narzekanie.

— Co to za hałasy? — spytał król. — Każcie ludziom wracać do domów i opłakiwać klęskę jakoś przyzwoiciej. Wrzeszczą jak gęsi na jarmarku.

— Smok wrócił, najjaśniejszy panie — odpowiedzieli dworzanie.

— Co takiego? — krzyknął król. — Zwołajcie rycerstwo czy przynajmniej niedobitków.

— Nie trzeba, najjaśniejszy panie — odparli. —Smok pozwala się prowadzić Aegidiusowi jak baranek. Tak ludzie mówią. Co prawda nowina dopiero co dotarła do miasta i wiadomości są sprzeczne.

— Wielkie nieba! — rzekł król nagle rozchmurzony. — A myśmy na pojutrze zamówili uroczyste egzekwie za duszę tego człowieka! Prędko odwołajcie nabożeństwo. Czy Aegidius wiezie z sobą skarby?

— Wieści głoszą, że całe góry złota, najjaśniejszy panie.

— Kiedyż przybędą? — spytał żywo król. — Zacny chłop z tego Aegidiusa. Przyjmę go natychmiast, jak tylko zjawi się w stolicy.

Dworzanie zawahali się nieco, zanim odpowiedzieli. W końcu któryś zdobył się na odwagę i rzekł:

— Daruj, najjaśniejszy panie, lecz słyszeliśmy, Aegidius skręcił z gościńca do własnego domu. Niewątpliwie pospieszy na dwór przy pierwszej sposobności i w odpowiednim stroju.

— Niewątpliwie — powiedział król. — Do licha ze strojami. Nie powinien był wstępować do domu przed złożeniem nam sprawozdania z wyprawy. Jesteśmy z niego bardzo niezadowoleni.

Pierwsza sposobność nadarzyła się i minęła, podobnie jak wiele następnych. Dżil od tygodnia już z górą bawił w domu, a dwór w dalszym ciągu nie otrzymał od niego ani słowa.

Dziesiątego dnia król wybuchnął strasznym gniewem.

— Sprowadzić mi go tutaj! — rozkazał. Posłano gońca. Żeby dostać się do Ham, nawet najkrótszą drogą, jeździec potrzebował całego dnia.

— Nie chce przyjechać, najjaśniejszy panie — oznajmił w dwa dni później drżący wysłannik.

— Do stu piorunów! — krzyknął król. — Powiedz mu, że ma się stawić przed naszym obliczem w najbliższy wtorek, a jeżeli nie posłucha, to do śmierci nie wyjrzy z więzienia.

— Wybacz, najjaśniejszy panie, lecz Aegidius znów odpowiedział, że nie przyjedzie — oznajmił bardzo przerażony wysłannik, gdy powrócił we wtorek sam.

— Do stu piorunów! — krzyknął król. — Sprowadzić go do więzienia zamiast na dwór. Posłać natychmiast kilku ludzi i niech przywloką gbura zakutego w kajdany! — ryknął do dworzan.

— Ilu ludzi posłać? — wyjąkał któryś niepewnie. — Bo on przecież ma smoka... i Gryzi-ogona... i...

— I miotłę, i fujarkę, i dudy! — krzyknął król. Kazał zaraz siodłać białego konia, wezwał rycerzy, a raczej niedobitków, oraz kompanię zbrojnych żołnierzy, poczym ruszył, płonąc srogim gniewem. Mieszkańcy stolicy wybiegłszy ze swych domów patrzyli na ten odjazd zdumieni.

Dżil tymczasem był już nie tylko bohaterem, ale również ulubieńcem całego ludu. Kiedy orszak królewski mijał miasta lub wsie, ludzie nie wiwatowali na cześć rycerzy i wojska, chociaż przed królem jeszcze zdejmowali czapki. W miarę jak król zbliżał się do Ham, witano go coraz mniej serdecznie. W niektórych osiedlach mieszkańcy zamykali się w domach i nikt nawet nosa nie pokazał na drodze.

Wówczas płomienny gniew króla przeobraził się w zimną zawziętość. Z posępną twarzą stanął wreszcie władca nad rzeką, za którą leżała wioska Ham i stał dom Aegidiusa. Król postanowił puścić z dymem zagrodę krnąbrnego chłopa. Lecz na moście czekał Dżil na swojej siwej kobyłce, z Gryzi-ogonem w ręku. Poza nim nie było widać żywej duszy, tylko Garm wyciągnął się u nóg swego pana na ziemi.

— Dzień dobry, najjaśniejszy panie — odezwał się Dżil, nie czekając na królewskie powitanie i z jak najweselszą miną.

Król zimno zmierzył go wzrokiem.

— Nie umiesz zachować się, jak przystało w naszej obecności — rzekł — mimo to powinieneś był stawić., się, skoro cię wzywaliśmy.

— Wcale mi to do głowy nie przyszło, słowo daję, najjaśniejszy panie — odparł Dżil. — Mam pełne ręce roboty w tym swoim gospodarstwie, a już i tak dużo czasu straciłem na twoje, królu, posyłki.

— Do stu piorunów! — krzyknął król, znowu wpadając w płomienny gniew. — Niech cię diabli wezmą razem z twoją bezczelnością. Skoro tak, nie spodziewaj się od nas żadnej nagrody. Będziesz miał szczęście, jeśli cię szubienica ominie. Bo wiedz, że każemy cię powiesić, jeżeli natychmiast nie przeprosisz nas i nie oddasz naszego miecza.

— Ejże! — odparł Dżil. — Co do nagrody, to ją sobie sam już wziąłem. Co w garści, to moje, jak tu u nas mówią. A co do miecza, to Gryzi-ogonowi lepiej u mnie niż na królewskim dworze. Ale dlaczego zabrałeś z sobą, najjaśniejszy panie, tylu rycerzy i wojsko? — spytał. — Jeżeli wybrałeś się do mnie w odwiedziny, wolałbym cię gościć w mniejszej kompanii. A jeżeli chciałbyś mnie porwać siłą, będziesz musiał przyprowadzić większą armię.

Królowi aż dech zaparło ze złości, a rycerze poczerwienieli i zadarli nosy. Lecz kilku żołnierzy uśmiechnęło się za plecami króla.

— Oddaj mi miecz! — krzyknął monarcha odzyskująć głos, lecz zapominając o liczbie mnogiej należnej majestatowi.

— Oddaj koronę! — odparł Dżil. Tak zuchwałe słowa nie padły jeszcze z niczyich ust od zarania Średniego Królestwa.

— Do stu piorunów! Bierzcie go! Wiążcie! — krzyknął król, w zrozumiałym gniewie tracąc do reszty panowanie nad sobą. — Na co czekacie? Brać go do niewoli albo utłuc na miejscu!

Żołnierze zrobili krok naprzód.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — krzyknął Garm.

I w tym momencie spod mostu wychynął smok. Leżał ukryty, zanurzony w głębinie pod drugim brzegiem j rzeki. Buchała z niego para, bo opił się wody. Natychmiast też otoczył go kłąb gęstej mgły, z której świeciły tylko czerwone ślepia.

— Precz stąd, głupcy! — ryknął. — Bo was na sztuki rozedrę. Dość już rycerzy padło trupem na górskiej przełęczy, jeszcze chwila, a reszta rycerstwa zginie, w tej rzece, z nią zaś razem królewskie konie i królewskie wojsko.

Skoczył i jeden pazur wbił w skórę białego królewskiego wierzchowca. Rumak wspiął się, zawrócił i pomknął jak sto piorunów, które król tak pochopnie przyzywał. Inne konie poszły natychmiast za jego przykładem: wiele spośród nich zawarło przedtem w górach znajomość z Chrysophylaksem i nie zachowało o nim wcale miłego wspomnienia. Żołnierze rozbiegli się we wszystkie strony, byle dalej od Ham.

Biały rumak był tylko lekko draśnięty i jeździec nie pozwolił mu uciec daleko. Król po krótkiej chwili zmusił go do powrotu. Nad swoim wierzchowcem bądź co bądź jeszcze panował; nikt też nie śmiałby o królu powiedzieć, że uląkł się jakiegokolwiek człowieka lub smoka pod słońcem. Gdy stanął znów nad rzeką, mgła już się rozwiała, ale zwiali również rycerze i wojsko. Inna też była teraz rozmowa: król sam jeden stał przed tęgim chłopem, który miał u boku Gryzi-ogona i smoka.

Nie zdały się jednak na nic rokowania. Dżil był uparty. Ani ustąpić, ani bić się nie chciał, chociaż go Augustus Bonifacius uroczyście wyzwał na pojedynek.

— Nie, najjaśniejszy panie — odparł ze śmiechem. — Wracaj do domu i ochłoń trochę. Nie chciałbym ci krzywdy zrobić, ale życzliwie radzę, zabieraj się stąd co prędzej, bo za smoka nie mogę odpowiadać. Do widzenia!

Tak skończyła się Bitwa na Moście w Ham. Król nie dostał grosza z całego smoczego skarbu i nie słyszał ani słówka skruchy z ust Dżila, który był teraz bardzo już dobrego o sobie mniemania. Co więcej, od tego dnia skończyła się władza Średniego Królestwa nad tą okolicą. Ludzie w promieniu dziesięciu mil wokół Ham uważali Dżila za swojego władcę. Król mimo wszystkich swoich wspaniałych tytułów nie mógł znaleźć człowieka, który zgodziłby się stanąć do walki z buntownikiem Aegidiusem. Aegidius bowiem stał się ulubieńcem ludu i bohaterem legendy. Nie udało się też w żaden sposób zagłuszyć pieśni sławiących jego czyny. Najbardziej rozpowszechnił się poemat w stu heroikomicznych zwrotkach opiewający spotkanie na moście.

Chrysophylax długo pozostał w Ham i bardzo był dla Dżila pożyteczny. Człowiek bowiem, który posiada oswojonego smoka, cieszy się z natury rzeczy powszechnym szacunkiem. Za pozwoleniem proboszcza gad mieszkał w spichrzu, gdzie przedtem składano datki z dziesięciny. Pilnowało jeńca dwunastu zuchów. Dało to początek pierwszemu tytułowi, jakim obdarzono Dżila: “Dominus de Domito Serpente", co znaczy “Pan oswojonego smoka", a po angielsku brzmi: “Lord of the Tame Worm"; dla krótkości mówiono zazwyczaj po prostu: “Lord of Tame". Pod tym mianem Dżil zyskał szeroką sławę, lecz nadal płacił królowi symboliczną daninę: sześć wolich ogonów i miarkę piwa. Dostarczał te dary na dwór w dzień świętego Mateusza jako w rocznicę spotkania na moście. Po pewnym czasie otrzymał tytuł earla i tak przytył, że coraz trudniej było na nim pas dopiąć.

W parę lat później został księciem, a jako książę Julius Aegidius nie płacił już królowi daniny. Rozporządzając bajecznym majątkiem, zbudował sobie wspaniały dwór i zgromadził potężne wojsko. Jego żołnierze byli dzielni i weseli, uzbrojeni w najlepszy oręż, jaki podówczas można było kupić za drogie pieniądze Każdy z dwunastu zuchów awansował na kapitana. Garm nosił złotą obrożę i miał prawo włóczyć się do woli po całej okolicy, dumny i szczęśliwy, dość jednak nieznośny dla swoich współbraci, ponieważ od wszystkich psów żądał dla siebie czci należnej jego groźnemu wspaniałemu panu. Siwa kobyłka spędziła resztę życia spokoju i nigdy nie zdradziła, co myśli o tej całej historii.

W końcu Dżil został królem, królem Małego Królestwa. Ukoronowano go w Ham i przybrał imię Aegidius Oraconarius. Pospolicie jednak mówiono o nim Dżil Worming, czyli tępiciel smoków. Na nowym dworze panował bowiem język ludowy; nigdy też Dżil nie wygłaszał przemówień w uczonej łacinie. Żona jego w roli królowej wyglądała nader okazale i godnie, przestrzegała surowo porządku i oszczędności w gospodarstwie. Nikt nie przechytrzył królowej Agaty ani jej nie śmiał lekceważyć, bo też ważyła sporo.

Tak płynęły lata, aż Dżil postarzał się, siwa broda sięgała mu po kolana i pełen był majestatu pośród dostojnego dworu, którego członków często i hojnie nagradzał za prawdziwe zasługi. Stworzył zupełnie nowy zakon rycerski: Strażników Gada. Zakon miał na sztandarze wyhaftowanego smoka, a najwyższe godności piastowało w tym gronie dwunastu zuchów.

Trzeba przyznać, że Dżil zawdzięczał swoje wywyższenie w znacznej mierze szczęściu, lecz dał dowody mądrości umiejąc szczęście dobrze wykorzystać. Zarówno szczęście, jak rozum zachował do końca swoich dni, na czym bardzo dobrze wyszli wszyscy jego przyjaciele i sąsiedzi. Proboszcza wynagrodził szczodrze, nawet kowalowi i młynarzowi oberwało się coś niecoś. Stać było Dżila na wspaniałomyślność. Jednakże gdy wstąpił na tron, wydał nowe prawo zakazujące ponurych przepowiedni, a młyny przejął pod wyłączny królewski zarząd. Kowal porzucając dawny zawód założył przedsiębiorstwo pogrzebowe, lecz młynarz znalazł się pośród najbardziej uniżonych sług korony. Proboszcz został biskupem i za stolicę swojej diecezji obrał wieś Ham, rozbudowując odpowiednio tutejszy kościół.

Kto po dziś dzień mieszka na obszarze Małego Królestwa, znajdzie w tej historii wyjaśnienie zachowanych do naszych czasów nazw niektórych miast i wsi. Biegli bowiem w tej dziedzinie uczeni powiadają, że Harm stolicę Małego Królestwa, zaczęto z czasem nazywać Tame, na skutek zrozumiałego pomieszania tytułów: Lord of Ham i Lord of Tame. Nazwa ta dotrwała do naszej epoki, choć piszemy ją Thame; wstawienie “h" jest kaprysem niczym nie usprawiedliwionym. Ród Draconariusow zbudował sobie ku pamięci smoka wspaniały dwór o cztery mile na północ od Tame, w miejscu, gdzie Dżil po raz pierwszy spotkał Chrysophylaksa. Dwór ten zasłynął w całym królestwie jako Aula Draconaria, czyli w języku ludowym Worminghall, od przezwiska i godności króla.

Krajobraz zmienił się od tamtych czasów, wiele królestw upadło, wiele innych powstało. Lasy wycięto, rzeki skręciły w inne łożyska, a górom, chociaż przetrwały, wiatry i deszcze starły wierzchołki. Tylko nazwa została. Co prawda ludzie wymawiają ją teraz: Wunnle — tak przynajmniej słyszałem — bo wsie utraciły dawną dumę. Lecz za czasów, o których mówi nasze opowiadanie, miejscowość ta nazywała się Worminghall i była królewską siedzibą, a sztandar ze smokiem powiewał nad koronami drzew. Życie tam płynęło pomyślnie i wesoło, póki Gryzi-ogon czuwał nad krajem.




POSŁOWIE


Chrysophylax często upominał się o wolność. Okazało się, że jego wyżywienie coraz drożej kosztuje, ponieważ rósł nieustannie; smoki, tak jak drzewa, rosną przez całe życie. Toteż po kilku latach, gdy Dżil czuł się już mocno utwierdzony na swoim tronie, pozwolono biednemu gadowi wrócić do domu. Rozstali się z Dżilem wśród wzajemnych zapewnień szacunku i zawarli obustronny pakt nieagresji. W głębi swego przewrotnego serca smok żywił dla Dżila uczucia o tyle przyjazne, o ile smoki są w ogóle do przyjaźni zdolne. Bądź co bądź istniał Gryzi-ogon. Dżil, gdyby chciał, mógł Chrysophylaksa zabić albo pozbawić resztek skarbu. A tymczasem w podziemiach smoczej jamy przechował się spory majątek — czego się Dżil trafnie od początku domyślał.

Chrysophylax wrócił w góry powolnym, ciężkim lotem, bo skrzydła, przez wiele lat nie używane, straciły sprawność, a wzrostu i wagi przybyło. Po przybyciu w rodzinne strony musiał Chrysophylax najpierw wypędzić młodego smoka, który ośmielił się zająć jego jamę korzystając z nieobecności prawowitego właściciela. Zgiełk walki słychać było podobno w całej Venedotii. W końcu, pożarłszy z wielkim apetytem zwyciężonego przeciwnika, Chrysophylax nabrał otuchy, rany doznanych upokorzeń zasklepiły się w jego sercu i zasnął długim, pokrzepiającym snem. Kiedy się wreszcie zbudził, ruszył zaraz na poszukiwanie największego i najgłupszego z olbrzymów, który dawno, dawno temu w pewną letnią noc zapoczątkował całą awanturą, i Chrysophylax powiedział mu parę słów prawdy, co nieboraka omal dosłownie nie zmiażdżyło.

— A więc to był garłacz! — rzekł drapiąc się w głowę. — A ja myślałem, że mnie giez ukłuł.

Finis 

czyli w pospolitym języku:

KONIEC 


































notes



Сноски





1


Ja, Augustus Bonifacius Ambrosius Aurelianus Antonius Pobożny i Wspaniały, wódz, król, tyran i monarcha Obszarów Śródziemnomorskich, podpisuję (łac.).